Nga e majta:Arif Haxhija, Adem Demaçi e Xhafer Leci-Gjermani-Heidelberg, 21.05.2011

Në përkujtim të 30 vjetorit të demonstratave të vitit 1981

Nga Xhafer Leci

Në Heidelberg të Gjermanisë, në praninë e rreth 150 veprimtarëve të ftuar të çështjes tonë kombëtare, u përkujtuan demonstratat e vitit 1981. Organizuan: Shoqata ”ILIRIA” dhe Këshilli organizativ në Hedelberg, Sheremet Pantina dhe Agim Dauti me shokë.
Atmosfera dhe diskutimet ishin në nivel të detyrave për çka edhe ishim tubuar.
Po përmendi disa nga të pranishmit që ende i kam të freskët në mendjen time.
Adem Demaçi, dr. Zymer Neziri, Zeqir Gërvalla, konzulli Faket Kajtazi dhe zëvendëskonzulli Ymer Lladrovci, konsullata-Stuttgart. mr. Hasan Ukëhaxhaj, Berat Luzha, Tefik Ramadani, Can Tahiri, Asllan Dibrani, Saime Isufi, Hatixhe Ramadani, Vjollca Staro, Akile Dedinca, Martin Quni, Murat Musliu, Begzad Gashi, Bejtullah Tahiri, Bujar Zogjani, Kadri Gërvalla, Sheradin Berisha, Emrush Xhemajli, Faridin Tafallari, Arif Haxhija, Xhemajl Aliu e shumë të tjerë.
Në vijim po sjell Referatin tim, të lexuar në tubimin përkujtimor, kushtuar demonstratave të viti 1981:
Pushhteti qendror i Beogradit që nga koha e I. Grashaninit 1844, V. Qubrillovoqit, I.Andriqit, A. Rankoviqit, D.Qosiqit, S. Millosheviqit e deri në ditët e sotme, kinse në emër të nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar ka projektuar plan-programe të posaçme për pastrimin etnik, shpërnguljen dhe zhdukjen fizike të popullsisë shqiptare nga trojet tona.
Shpërngulje ka pasur edhe tek popullsitë:boshnjake-muslimane, gjermane, hungareze etj.
Vasa Çubrilloviq projekt-programin e tij të vitit 1937: “Iseljavanje Arnauta”, (Shpërngulja e shqiptarëve), e ka vazhduar edhe në Jugosllavinë titoiste. Ngjashëm ka shkruar për muslimanët edhe Ivo Andriç, në romanin e tij
“ Prokleta avlija”(Shtëpia-oborri i nemur).
Pushteti qendror titoisto-komunist për qëllim kishte disciplinimin, dhe gjunjëzimin e gjithë atyre patriotëve shqiptarë, cilët kërkonin të drejtat, liri dhe barazi të njëjta, si popujt tjerë. Parulla komuniste “Vëllazërim-bashkim” ishte e rrejshme për shqiptarët.Demonstratat e vitit 1981 ishin një ngjarje e rëndësishme historike, gjithpopullore, këtyre demonstratave iu bashkangjitën, studentë, pedagogë, punëtorë, qytetarë e fshatarë.
Kërkesa kryesore ishte Kosova Republikë.
Për ngjarjet e 1981-it kanë shkruar shtypi jugosllav, ai shqiptar dhe ndërkombëtar.Kanë folur e shkruar shumë intelektual, emra të njohur, organizatorë e pjesëmarrës të demonstratave, historianë, politikanë e diplomatë të shquar.(Edhe unë, Xhafer Leci, vetëm si pjesmarrës i demonstratave të vitit 1968-1981-1990 kam folur e shkruar për aq sa kam ditur.)
Të gjitha demonstratat e organizuara në vend dhe jashtë vendit kanë pasur karakter gjithëkombëtar dhe janë zhvilluar në mborjtje të interesave dhe çështjes tone kombëtare.
1.-Demonstrata e parë u organizua në Amerikë më 1966, nga Xhafer Deva me shokë, kundër vizitës të Titos, me pretekst se: shqiptarët në Jugosllavi janë të shtypur dhe nuk gëzojnë as të drejta më elementare.
2.-Demonstrata e dytë u organiza me 1968-të, në shumë qytete të Kosovës dhe të Maqedonisë, si rezulltat i tyre shqiptarët fituan: Universitetin,Flamurin dhe më 1974 autonominë, në kufijt e së cilës sot Kosova është pavarësuar.
3.- Demonstrata e tretë qe organizuar në vitin 1971 në shumë qytete të Kroacisë, ku për synim kishin shkëputjen dhe pavararësimin e shtetit kroat.
4.- Demonstrata e katërt me 1978, me rastin e 100 vjetorit të Lidhjes së Prizerenit, në Stuttgat të Gjermanisë, është organizuar nga – Besëlidha Kombëtare Demokratike Kombëtare (BKDSH)
5.- Demonstrata e pestë qe organizuar më 1981, në shumë qytete të Kosovës, Maqedonisë dhe vende e qytete të botës Demokratike-Perëndimore. Organizimi i tyre qe bërë nga disa organizata ilegale si: LNÇKVSHJ, OMLK, LPRK, LRSSHJ, LPK, LKÇK etj.
6.- Më 1989 -1990 qenë organizuar demonstrata nga udhëheqës jo pushtetarë dhe pushtetarë shqiptarë, të pushtetit kundër suspendimit të autonomisë së Kosovës.
Qëndresa e minatorëve të Trepçës në zgafellat e minierës, në mbrojtje të autonomisë së Kosovës, është akti më heroik e historik i punëtorëve shqiptarë në historinë e Kosovës, ku në Prishtinë qenë tubuar rreth 500 mijë shqiptarë.
7.-Vitet 1990-ta në Përendim qenë oragnizuar shumë demonstrata massive nga LDK-ja.
Më 1995, në Bonn të Gjermanisë, qenë tubuar rreth 100 mijë shqiptarë. Siç e dimë, populli shqiptar lirinë e pagoi me shumë gjak. Ka pasur shumë të vrarë dhe të plagosur, shumë të burgosur, të malltretuar fizikisht dhe psikikisht.
Shqipëria, për 45 vjet të regjimit komunist asnjëherë nuk organizoi asnjë demonstratë në mbrojtje të të drejtave dhe lirive të popullit dhe tokave tona të okupuara nga ish Jugosllavia!
Historia e Shqipërisë në plan-programet shkollore ka qenë e ndarë nga historia kombëtare!
Me shëmbjen e komunizmit dhe ardhjen e demokracisë 1990, Shqipëria dhe Kosova filluan ta ndihmojnë njëra tjetrën në shumë fusha, e sidomos në internacionalizimin çështjen tonë mbarëkombëtare, në veçanti atë të Kosovës.
Neve thirremi në Platformën e Lidhjes të Prizrenit, e cila është një busullë orientuese për mbarë popullin shqiptar. Por, atë deri më sot nuk e kemi përfillur.
Lavdi e përjetshme heronjëve dhe dëshmorëve të kombit.
Xhafer Leci

Karl Gurakuqi

“Me hidherim morem lajmin e vdekjes tё Mjeshtrit tё Shqipёs dhe njё ndёr themeluesit e parё tё Arsimit Kombёtar shqiptar, Prof. Karl Gurakuqi!”/Dom Zef Oroshi

Nga Zef Pergega

U lind nё Shkodёr mё 24 mars1895 dhe vdiq nё Bressanone, Itali me 8 dhjetor 1971. Sudimet e para i mbaroi nё Shkodёr nё shkollёn Françeskane, ndёrsa tё lartat per filozofi nё Austri. Ishe njё ndёr tё paret qё vuri gurthemelin e arsimit kombёtar shqiptar. Pçrpilues i disa librave shkollore nё gjuhёn e bukur gege. Bashkёpunues i disa organeve kulturore qё botoheshin nё Shkodёr. Prof. Gurakuqi pershkoi fazat mё mё rёndёsi tё levizjёs letrare, duke filluar nё Shkodёr si drejtor i revistes “Agimi” 1920, me pas bashkёpunetor i “Ora e Maleve” 1923, “Hylli i Dritёs” “Dituria” 1926-29, “Illyria” 1934 e “Shkendija” 1939. Drejtor i organit zyrtat te Ministrisё sё arsimit Tiranё: “Revista Pedagogjike” 1923 dhe mё vonё “Mёsuesi” 1928-29.
Prof. Karl Grakuqi pçrktheu nga gjermanishtja K. Patsch: “Iliret” 1923 dhe po nga ky autor “Gjendja ekonomike dhe kulturore e Shqipёrisё nё kohёn e kaluar” 1923. Dr. Sufflay “Serbёt dhe shqiptarёt” 1926, A. Rapaport “Rjedha e Punёve nё Shqipёri” 1928, A. Wegerer “Si u shkatue lufta e madhe” 1931 dhe dy romane nga italishtja si Fabian Marcata, prift austriak ne Rubik, “Lule” 1939 dhe E. De Amicis “Zemra” 1932. Nё bashkёpunim me Filip Fishten botoi: “Visarёt e Kombit” Vol. 1-3, nё vitin 1937.
Nё mёgrim Prof. Gurakuqi tё gjitha hallet e jetёs dhe vёshtirёsitё qё kaloi nuk i shmang kurrё perpjekjeve nё dobi tё gjuhёs dhe kulturёs kombёtare. Njeri i urtё, i permbajtur dhe i pa mburrje. Nё Palermo e gjeti strehen bashkё me bashkёshorten dhe djalin e tij. Pranё arbёreshёve tё Italisё i dukej se ka gjetur njё copё nga atdheu i tij i dashur, e aty e shuante mallin pёr dheun e tё parёve, duke punuar nё liri pёr shqiptarizmin..Prof. Karli ishte njё shtyllё e fortё e Qendres Ndёrkombetare pёr Studimet Shqiptare si dhe e degёs sё gjuhёs shqipe pranё Universitetit tё Palermos. Nё mёrgim bashkёpunoi vazhdimisht me revisten kulturore “Shejzat” 1957 tё Ernest Koliqit. Po ashtu e vazhdoi aktivitetin e tij publicistik “L’Ambanie” dhe “Shqiptari i lirё”
Ernest Koliqi: “…Kur na binte rasti tё rrinim bashkё nё ndonjё lokal , Karli ishte i vemendshёm ndaj çdo shqiptari dhe kur i dukej intresant shkёputej nga ne dhe niste biseden, duke u perpjekur tё shkёpuste ndonje fjalё qё nuk e kishte dёgjuar deri nё atё kohё…!”
Dom Oroshi shton: “Qe dashamirё, perkrahёs dhe bashkёpunёtor i revistёs tonё “Jeta Katolike. Me letrat plot kuptim qё na i dёrgonte, na jepte zemёr qё t’a vazhdojmё rrugёn e vёshtirё qё kemi nisur pёr tё mbajtur lart nё mёrgim traditёn shekullore tё klerit katolik shqiptar pёr Fe-Atdhe-Perparim. Me vdekjen e Karlit ne humbem njё mik tё çmueshёm dhe shqiptarёt lёvruesin mё tё çmuar tё gjuhёs shqipe nё mёgim!”
Per 20 vjet i kaloi në Siçili, në Palermo gjeti mundёsinё tё plotёsonte dёshiren e tij pёr studimin e gjuhës shqipe dhe të vazhdonte pasionin si mësimdhënës. I ftuar nga filologu arbëresh Rosalin Petrota la Austrinë dhe mori udhën për në Palermo dhe menjëherë u aktivizua pedagog i gjuhës shqipe në Universitet. Këtu bashkëpunoi edhe me Gaetano Petrotën dhe At Zef Valentinin, u mor me punë kërkimore-shkencore pranë katedrës së albanologjisë, dha mësim në kurse të veçanta për gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare me mësuesit arbëreshë. Ai ka qenë ideator dhe bashkëthemelues i Qёndres së Studimeve Shqiptare në Palermo. Së bashku me R. e G. Petrotën dhe Z.Valentinin organizuan katër kongrese ndërkombëtare të studimeve shqiptare. I pari kongres u zhvillua në tetor 1948, që është pikënisja e këtij aktiviteti shkencor.
Dhjetë vjet më pas botoi gramatikën shqipe në italisht me titull “Grammatica Albanese dell’uso moderno”, të cilën e ribotoi më 1967. Kjo vepër ishte me vlerë se do të ndihmonte në mësimin e gjuhës shqipe jo vetëm në Universitetin e Palermos, po edhe në universitetet e tjera të Italisë dhe të vendeve ku mësohej gjuha shqipe. Gramatika përmban probleme teorike, ushtrime dhe një fjalorth italisht- shqip, i cili do të ndihmonte në zgjidhjen e ushtrimeve të tekstit. Në 1970, një vit para vdekjes, Karl Gurakuqi i bëri një shtesë kësaj gramatike, duke e botuar si broshurë, ku përfshiu edhe një fjalorth italisht-shqip me rreth 400 fjalë!
Mё 28 shkurt 2016 Dr. Gjekё Gjelaj, duke kёrkuar nё bibliotekёn e tij pёr gramatiken e Martin Camajt dora i kishte ndeshur nё gramatiken e Karl Gurakuqit, tё cilёn pata rastin ta shfletoj pёr disa orё. Gramatika e Gurakuqit ёshtё botuar nё vitin 1958 nё Palermo, si njё tekst i plotё dhe modern, shumё i kuptushёm edhe nё ditёt e sotme. Gramatika ka 160 faqe dhe ёshtё e shoqёruar me njё vlersim nga Prof. Zef Valentini. Ky tekst mёsimor edhte nё gjuhёn italiane dhe nё gjuhёn shqipe shumё rёndёsishёm pёr nxёnёsit arbёresh dhe shqiptar qё i dinin tё dy gjuhet. Pothuajse nё çdo kapitull ka ushtrime, numёri i tё cilёve arrin nё 22 tё tillё. Ato janё fjalё tё urta popullore, tregime tё shkurtёra e tregime si: “Malli pёr atdheun” “Lahuta e Malёsisё” pёrrallat “Marimanga, gjinkalla dhe bleta” dhe “Plaka e dhit ё e egra” “Shqiptari i maleve tё Veriut” “Kulshedra dhe dragoi”… me autorё Luigj Gurakuqin, At Daniel Gjeçaj, Pal Duka, At Shtjefen Gjeçovi, At Donal Kurti, revista “Leka” si dhe dy vjersha: “Gjuha Shqipe” e Gjergj Fishtes dhe “Shko Dallendyshe ” e Fillip Shirokes.
Nё moshёn 76 vjeçare i rrethuar nga bashkёshortja Hanny, i biri Dr. Gilberti dhe mbesat e vogla ndёrroi jetё. Salikimet mortore u kryen ne kishёn e varrezave tё qytetit. Nё krye tё kortezhit printe njё rresht i madh françeskanesh italianç. Karli e ndjente vetёn ngushtёsisht tё lidhur me Urdhёrin e Shёn Françeskut. Nё kortezh merrnin pjesё edhe njё ngup doktorёsh dhe infermieresh tё qytetit Bressanore dhe 40 studente tё shkollёs sё infermiereve ku jepte mёsim i biri Gilberti. Mbi jetёn e Karl Gurakuqit nё Radio Vatokani foli Eqrem Telhaj.
“Shejzat” 10-12, 1971: “…Mesa po zbriste arkivoli kah gropa e çelur e nata po binte nё atё qytet mergimi, i pёrcjellur nga kumbimi i mallёngjyeshёm i kёmbanave nё shenj zije asnjё ndёr ato pjesmarrёs qё ndodhёshin pranё, nuk e merrte me mend se larg atdheut dhe jo nё tokё abёrore, po hynte nё Dhe njё Levrues i Madh i shqipёs e se aty mbyllej njё fletё e rёndёsishme e historisё sё gjuhёs sonё! Asnjё bashkatdhetar nuk u gjet pranё nё varrim mё i fol shqip nё ligjeraten mortore: “Pushofsh nё paqe!”

Asimilimi i shqiptarëve në Rozhajë, humbja e gjuhës shqipe dhe identitetit

Nga Gjon Neçaj

Kush eshte dhe nga eshte Ali Daci ?

Kam  lindur  në fshatin Dacaj, Malësia  e Rozhajës, më 3 dhjetor 1959. Në radhë qesh i treti fëmijë i prindërve Nezir Ajdin Daci dhe Begie Hysen Nilçi. Nëna ime është nga Shtupeqi i Madh, katund ky në krahinën e Rugovës. Pas meje prinderit e mi patën edhe 6 vajza dhe një djalë. Që të gjithë shëndosh dhe mirë deri në dtën e sotme. Meqë babai im ishte i pa punë, ne fëmijët më goxha vështirësi arritëm t’i bëhemi atij krah pune. Kushtet jetësore qenë të tilla, saqë duheshin  mjaft sakrifica për të rritur, edukuar dhe  arsimuar dhjetë fëmijë. Mëgjithatë prindërit e mi ia dolën .

Babai im shronjat e para i kishte mësuar në gjuhën shqipe gjatë Luftës së Dytë Botërore nga mësues Spiro Rexha nga Vlora, pasiqë në atë kohë, siç e quanin pleqtë  tanë “Koha e Shipnisë”  në Rozhajë, e që ishte nënprefekturë e prefekturës së Pejës, shteti shqiptar, më inisiativën e ministrit të Arsimit   Ernest Koliqi, vetëm në këtë nënprefekturë kishte hapur plot 13 shkolla në gjuhën shqipe dhe  mësues ishin emëruar normalistët e Elbasanit, qoftë nga Kosova apo Shqipëria. Pas pushtimit sllavo – komunist, shkollat shqipe dhunshëm u mbyllëm dhe  mësuesit u përndjeken e disa edhe u pushkatuan nga OZNA komuniste. Shkollat shqipe dhe mësuesit shqiptarë u zëvendësuan me shkollat ideologjike komuniste më mësim në gjuhën serbokroate. Kështu, unë mësimet në shkollën që kishin ngritur me vetë inisiativë prindërit tanë, i fillova në gjuhën e huaj sllave. Meqë nuk e njihja gjuhën e mësuesit e as mësuesi gjuhën time, unë më vështirësi mësova alfabetin cirilik nga “Bukvari” serb. Katër klasat e fillores, sa kishte shkolla në Dacaj i përfundova në gjuhën serbe dhe pas këtyre babai më dërgoj në shkollën shqipe të fshatit Novosellë  të  Pejës. Në klasën e pestë mësova alfabetin e shenjtë të gjuhës amtare. Pas mbarimit të shkollës fillore, mësimet i ndoqa në shkollën e mesme teknike “Shaban Spahia “ në Pejë. Pas përfundimit të shërbimit ushtarak në armatën jugosllave, u regjistrova në SHLP ” Bajram Curri” ku edhe u diplomova në drejtimin gjuhë dhe letërsi shqipe. Nga viti 1989  jam mësues i gjuhës shqipe në shkollën fillore “Dacaj”, këtu në vendlindje.

Ç’mund të na  thoni për vendlindjen tuaj, tokë shqiptare me një histori tragjike dhe aktualisht ende çështje e pazgjidhur ?

Është e vertetë se edhe vendlindja ime, si gjithë trojet etnike shqiptare nën Malin e Zi, gjatë shekullit të fundit ka përjetuar degradim të plotë në çdo fushë të jetës. Po flas vetëm për kohën e sundimit monist jugosllav këtu. Siç e thashë edhe më lart,  pushtimi jugosllav kombit shqiptar i ka kushtuar shumë,qoftë në Kosovë, Shqipëri, Mal të Zi, Maqedoni , Luginë e     Preshevës, Sanxhak e kudo ku frymonin shqip. Me mbylljen e shkollave shqipe dhe zëvendësimin e tyre më mësim në gjuhën sllave ,shqiptarët e Rozhajës humbën përfundimisht shpresat për një progres edukues dhe përparues në trojet e veta. Elita komuniste e freskuar më forcën çetnike, ngulfati çdo gjë që kishte karaketer kombëtar shqiptar. Partia komuniste  shkeli të drejtat elementare të shqiptarëve këtu, duke u mohuar në radhë të parë gjuhën, arsimimin dhe duke shkatërruar kulturën shpirtërore dhe atë materiale të kombit shqiptar, gjithnjë në saje të motos famëkeqe të bashkim-vëllazërimit. Shqiptarët e Rozhajës, sikurse ata të Plavës , Gucisë dhe të Tivarit, u diskriminuan mizorisht, pasi që ishin edhe si pakicë në kuadër të etnitetit që fliste gjuhën sllavofone. Fatkeqësisht prijësit e tyre ushtarak dhe shpirtëror u torturuan dhe u pushkatuan nga klika komuniste,  kush me gjyq e kush pa gjyq. Eliminimi i komandantëve  të forcave vullnetare shqiptare që luftuan me mish e me shpirt  për Shqipërinë etnike, prijësve fetarë e bajraktarëve të vendit , dhunshëm iu muar jeta. Meqë mësimi sllav u imponua, pak djem dhe vajza të asaj kohe mbaruan katër klasët e fillores. Prindërit dhe gjyshërit tanë, jo rrallëherë kanë treguar skena rrënqethëse rreth sjelljes së mësuesve  serbë ndaj nxënësve shqiptarë. Rrahjet deri në alivanosje dhe përdorimi i dhunës ndaj nxënësve ishte përditshmëri. Fëmijët asqë guxonin të rrëfenin në shtëpi, por edhe si të rrëfehëshin për keqtrajtimin. Prindërit ishin të pazotët t’u ndihmonin pasiqë shkollimi ishte i obligueshëm dhe mësimi i gjuhës sllave i detyrueshëm. Për shkak të mungesës së shkollës në gjuhën shqipe, si në Rozhajë ashtu edhe nga Plava e Guci , me dhjetra fëmijë thyen kufirin dhe ikën në Shqipëri, me qëllim të arsimimit në gjuhën amtare. Katër kushërinj të mitë dhe axha im e ndoqën këtë rrugë dhe ia arritën qëllimit. Në Shqipëri gjetën gjuhën e nënës dhe atje arritën deri në shkallën e doktorit të shkencave dhe qenë anëtarë të akademive përkatëse.

Kështu për njëzet vjet me radhë ,shumë gjenerata përjetuan dhunën dhe nënçmimin nga mësuesit komunistë sllavë. Kulmi i asimilimit arriti shpejt dhe në zonat ku u mbyllën shkollat shqipe, avancoj shumë serbishtja dhe mbrenda 5 dekadave shumica u asimiluan dhunshëm. Ngeli vetëm Malësia e Rozhajës si pararojë e gjuhës dhe kulturës shqiptare, kjo pjesë e pastër etnike, e që në vitet 1957-67 u shpërngul dhunshëm, pjesa me e madhe e tyre për në Turqi. Në bashkësinë lokale të Dacajve, në vitin 1968 u rihap shkolla katër klasëshe në gjuhën shqipe me mësues shqiptarë. Nga ajo kohë e deri me sot kjo shkollë u rrit në shkollë të plotë 8 vjeçare dhe në vitin 1990 u bë institucion publik i pavarur nga shkollat e  tjera. Gjeneratat me radhë këtu u edukuan në gjuhën amtare dhe mësimet e mesme i morën në Kosovë apo në shkollat e mesme këtu në gjuhen joamtare. Një numër i konsiderueshëm kanë mbaruar fakultetet  në Prishtinë dhe  shumica e tyre jetojnë dhe punojnë atje.

Flitet shumë  për  Kosovën  Lindore, për Çamërinë, për Plavë – Guci, por  për Rozhajën rrallë, tepër rrallë flitet ? Ç”mund të thoni ?

Sigurisht  që për ne flitet rrallë, e mos të them fare. Kjo ka bërë që në të jemi kështu edhe si jemi, pakicë , krejt e pazëshme dhe krejtësisht e pa përkrahur. Duke qënë pakicë shqiptare, me 5.3 % të popullsisë, ne sot gati sa nuk hetohemi se jemi në tokën tonë , në saje të politikës diskriminuese që ende sot udhëheq qeveria malazeze ndaj shqiptarëve këtu. Nuk mund të tërheqim një paralele mes  Kosovës Lindore dhe shqiptarëve nën Malin e Zi, jo për një arësye ,por për shumë. Në radhë të parë shqiptarët në Mal të Zi shtrihen gjithandej kufirit me shtetet amë , më Kosovën dhe Shqipërinë dhe se tani nuk kanë një kompaktësi gjeografike siç e kishin dikur, pasiqë kur dua  të shkoj në Plavë e Guci, sot me duhet të kaloj tri qytete me popullsi sllavofone, Beranën, Andrijeviçën dhe Morinën, e mos të flasim për largësinë  tonë gjeografike me Malësinë ( Tuzin), apo edhe me qindra kilometra që na ndajnë nga Tivari, Ulqini e Kraja. Kjo largësi pamundëson bashkëpunimin tonë aq të nevojshmëm. Edhe sikur subjektet politike shqiptare të vepronin unike , ne nuk do të mund të përfaqësoheshim ashtu si duhet , pasi që elektorati votues shqiptar këtu është i vogël, andaj edhe zëri ynë dëgjohet rrallë përmes gojës së tjerëve. Ndoshta kemi fatin e njëjtë me vëllëzerit çamë, edhe pse ne akoma jetojmë në trojet tona. E them të njëjtin fat, sepse edhe ne na shpërgulen për në Turqi sikur çamët. Edhe ne na asimiluan sikurse ata edhe ne i lamë trojet e të parëve pa të drejtë  kthimi sikurse çamët. Këtu ka shumë për t’u thënë zoti Neçaj, por ja, kjo është e vërteta, të jetosh pa shpresën për të ardhmen tënde dhe të femijëve të tu, është kulmi i fatkeqësisë.

Ne duhet të qëndrojmë në trojet tona me çdo kusht, andaj edhe jemi pakicë.  Plava e Gucia gjatë këtyre 100 viteve të ndarjes nga shteti amë, edhe ajo është përgjysmuar dhe asimiluar. Po më keq se ne qëndron Sanxhaku me Pazarin e Ri dhe populli i tij. Edhe atje me përpikmëri është zbatuar projekti antishqiptar famëkeq i Vasa Çubrilloviçit. “Naçertanja” famëkeqe për dëbimin dhe asimilimin e shqiptarëve.

Me ftesën tuaj,para disa vitesh ishim në Rrozhajë. Bënte përshtypje se vetëm një pakicë fliste sdqip, madje edhe të moshuarrit me plisin në kokë,simbol i identitetit tonë, flisnin serbisht. Mund të na spjegoheni ?

Thashë se Tregovishta e dikurshme shqiptare, Rozhaja e sotme është e asimiluar në një nacionalitet të pakuptimtë boshnjak  pa dëshirën e  vet. Është e vertetë se disa nga shqiptarët e Rozhajës apo rrethinës mbajnë plisin e bardhë mbi kokë, më të cilin duan që veten ta dallojnë nga të tjerët dhe të identifikohen si shqiptarë, por ç’ti bësh që me kohë kanë humbur monumentin më të shenjtë të kombit, gjuhën shqipe. Andaj, bartja e simboleve si plisi i bardhë apo edhe flamurit kombetar nga shqiptarët e këtushëm, e dallon atë vizualisht nga korpusi tjetër nacional ,por edhe jo gjuha më të cilin ai komunikon. Ky është problemi numër një i yni,mësimi i gjuhës shqipe. E më një shkollë fillore 9 klasëshe shqipe,  zor që mund të rikthehet gjuha në Rozhajë.  Brezi i moshuar por edhe i mesëm e dinë gjnezën e vet shqiptare, ndërkaq brezi i ri pak a shumë e njeh dhe din për origjinën e vet. Gjatë luftës për çlirimin e Kosovës, ky popull ka dhënë maksimumin e vet në pritjen dhe strehimin e të përndjekurve nga Kosova dhe kjo është një dëshmi e fortë se ende këtu vlon gjaku i shqiptarit. Edhe pse gjuhën shqipe shumica nuk e flet, ata shqiptarisht i pritën vëllezërit dhe motrat e tyre, bukë e krypë e zemër dhe hapen potrat e tyre në kohën më të veshtirë të genocidit serb mbi populli shqiptar në Kosovë. Gjatë dy viteve të luftës për çlirim kombëtar të Kosovës, kam qënë kryetar i Këshillit Emergjent për pritjen dhe strehimin e të përndjekurve nga Kosova këtu në Rozhajë dhe shumë mirë e di rolin e secilit këtu. Andaj edhe mund të konstatoj se në gishtat e pëllëmbës së dorës, mund të numërohen ata individë ose familje që nuk i hapen dyert dhe zemrat e tyre për pritjen e të dëbuarve nga vatrat e tyre. Kjo më bënë krenar për punën që kam bërë mua dhe gjithë stafit tim të asaj kohe, por edhe për mikpritjen vëllazërore që populli  dhe rrethina e Rozhajës tregoj.

Ju jeni veprimtar, patriot, por ndërkohë mësues dhe studiues i trevës.Si e shihni të ardhmen e shqiptarëve të atyre anëve dhe a është, sipas jush një çështje që duhet drejtuar kancelarive europiane ?

Me vijimin e mësimeve në shkollat shqipe të Kosovës, unë pata rastin dhe  mësova shumë nga profesorët e mi, por edhe nga vetë  populli kosovar. Shpërthimi i demonstratave të vitit 1981 ka qenë dhe mbetet sprova më e madhe e popullit shqiptar atje por edhe më gjerë. Unë këto demonstrata i përjetova nga afër si gjithë bashkëmoshatarët e mi të asaj kohe. Populli e kërkonte të shtrenjëten liri, ndçrsa Jugosllavia fallco e shtypte rininë më gjithë forcën e hekurt dhe barotit që kishte. Qendrës dhe vendosmëria e popullit shqiptar ishte unike dhe së me daljen në skenë të rinisë studentore , iu dridhën themelet Jugosllavisë  titiste. Kjo periudhë deri në periudhën kohore 1990, ka qënë një kohë e ligë e burgosjeve dhe vrasjeve të rinisë shqiptare. Kjo mendoj se shqiptarët i ka kalitur se si t’iu qasen vështirësive, ta duan shkollën shqipe dhe atdheun e tyre. Më shfaqjen e pluralizmit në Mal të Zi, unë iu bashkova nismëtarëve nga Plava e Gucia për themelimin e subjektit politik shqiptar në Mal të Zi dhe se këtë e arritëm në vitin  1990 me themelimin e Lidhjes Demokratike në Mal të Zi. Nga themelimi isaj e deri më sot, jam anëtar i kryesisë së këtij subjekti, ndërsa për njëzet  vite kam udhëhequr degën e Rozhajës. Më 1 mars të vitit 2015 kuvendi zgjedhor me shpalli kryetar nderi i degës së Lidhjës Demokratike në Rozhajë ,për çka u jam shumë mirënjohës.

Në vitin 2013 në Washington DS kam qënë pjesëmarrës i konferencës për të drejtat e shqiptarëve në Mal të Zi. Në vitin 2009 kam themeluar Manifestimin Tradicional Lerar “Ora e Maleve” në Rozhajë , manifestim ky që u kushtohet viktimave të luftës së Kosovës të shkaktuara në teritorin e Rozhajës.  Në  pranveren e vitit 1999  forcar serbo-malazeze vranë 21 civilë kosovarë, të cilët po kërkonin ndihmë në këtë komunë. Ata u vranë për të vetmin shkak që ishin shqiptarë. Rreth vrasjes së të përndejekurve në vitin 2009, kam botuar një liber faktografik rreth vrasjes së këtyre personave ,në mesin e të cilëve kishte fëmijë, gra dhe pleq. Andaj për t’i kujtuar këta martirë  ne  themeluam ketë manifestim  letrar, në të cilin tash tetë vite kanë marr pjesë krijues të dëgjuar të letrave shqipe nga mbarë hapësira shqiptare, e një nga ta me fjalët poetike na keni nderuar edhe ju zoti Neçaj.

Se sa është reale drejtësia malazeze, flet vetë  fakti se të akuzuarit për vrasjen e refugjatëve në Husaj të Rozhajës me 18 prill 1999, u liruan si të pafajshëm edhe përkundër fakteve dhe dëshmive rrethe ngjarjes makabër.

Ju jeni shumë aktiv dhe keni bërë shumë për Rrozhajën dhe çështjen shqiptare në përgjithësi, madje më se një herë  keni qënë i ftuar nderi në ceremoni festive në Shqipëri  te Presidenti i Republikës, kryeministri,etj. A e  keni shtruar problemin e shqiptarëve të Rrozhajës,vendlindjes tuaj dhe situatën në të cilën ndodhen dhe rrugëzgjidhjen  e tyre ?

Pos punës në arsim jam përpjekur që me fakte të paraqes situatën alarmante të shqiptarëve këtu. Kam marr pjesë në dhjetra konferenca shkencore historike apo edhe sociale e humane, ku kam parashtruar faktet për diskriminim, asimilimin dhe shpopullimin e kësaj zone autoktone shqiptare. Jam munduar që ta njoftoj botën demoktratike për rrethanet dhe klimën politike që ka mbretëruar dhe po mbretëron në Rozhajë e Sanxhak. Më këtë rast kam krijuar miqësi të madhe me shumë njerëz paqedashës e të vullnetit të mirë. Falë angazhimit dhe punës, kam arritur që deri diku të paraqes të vërtetën për shqiptarët. Kam publikuar dhe vazhdoj të punoj në publikimin e fakteve historike por edhe për ndodhitë e kohës. Mjerisht kjo zonë është frekuentuar pak nga politikanët dhe punëtoret shkencorë shqiptarë dhe si e tillë mbetet një fushë e paprekur e studimit në shumë lëmi. Pas përfundimit të luftës dhe fitores së shqiptarëve mbi agresorin serb, e të ndihmuar nga miqtë amerikan dhe aleatët e tyre, Kosova arriti çlirimin dhe pavarësinë. Shqiptarët e Rozhajës si kurrë më parë iu gëzuan kësaj fitoreje të shumë pritur. Duke parë sigurinë dhe përparimin e Kosovës nga viti 1999, nga kjo trevë migruan drejt Kosovës shumë famijle shqiptare. Kështu sot vetëm në Malësinë e Rozhajës kemi 3 fshatra tërësisht të zbrazura. Fatkeqësisht kjo shpërngulje ka varfëruar skajshmërisht faktorin shqiptar këtu. Kjo ka sjellë zvogëlimin e numrit të nxënësve në shkollën e vetme shqipe në Dacaj dhe ka zvogëluar numrin e votuesve shqiptarë në këtë vendvotim, më ç”rast ka pakësuar akoma më shumë ndikimin tonë në qeverisjen  lokale këtu.

Duke patur gjitha këto shqetësime, ne shpesh kemi kontaktuar liderët politikë shqiptarë në Mal të Zi dhe në Kosovë ,e herë pas here edhe në Shqipëri. Tani dy vitet e fundit përsonalisht kam marrë  ftesën nga presidenti i Shqipërisë, SHMT zoti Bujar Nishani për çka i jam tejet mirënjohës. Me këtë rast vlen ta falënderoj edhe këshilltarin e presidentit  Nishani, zotëri Flamur Gashi, i cili më 2 shkurt të këtij viti i bashkoi në Durrës të gjithë krerët e politikës shqiptare në Mal të Zi në një takim krejtësisht vëllazëror me presidentin Bujar Nishani. Në këtë takim secili nga ne ka njoftuar të parin e shtetit, për herë të parë në historinë e shqiptarëve nën Malin e Zi, për problemet dhe shqetësimet që ata i preokupojnë me decenje. Derisa kreu i shtetit shqiptar bëri këtë nder dhe secilin nga ne e  dëgjoi dhe komentoi me vend situatën, politika kosovare ende nuk ka marrë një hap të tillë.

Ali Daci  është thmelues i organizatës “Kosova” për Sanxhakun dhe nënkryetar i saj ,si dhe krijues,autor i librave :1.“ Zemër e madhe në Malësi”, monografi,bashkëautor me Rrahman Jashari, kushtuar humanistit Martin Dreshaj nga Malësia e Tuzit,2.“Shtigjet e përgjakura “, liber faktografik mbi vrasjen e refugjatëve kosovarë,  1999,3.“Shtigjet e rinisë” , poezi, Shtëpia Botuese  “Lulu”  New York ,2010.Ka në dorëshkrim  monografinë  “Emigrant në Atdhe”,kushtuar djemve dhe vajzave shqiptarë  nga Rozhaja, Plava , Gucia dhe Rugova, që thyen kufirin për shkollën shqipe  dhe dolën në Shqipëri, nga viti 1955 e në vazhdim.

Intervistoi Gjon Neçaj

Shkodër, 10 mars – Shtëpia në Fishtë të Lezhës, në të cilën kishte jetuar autori i “Lahutës së Malcisë”, e kleriku Atë Gjergj Fishta, ani pse qysh prej vitit 1991 mbrohet nga shteti, rrezikon të shembet.

Nëpërmjet një letre të cilën ua ka drejtuar krerëve më të lartë të shtetit shqiptar, Paulin Zefi, ish – përgjegjës i Kulturës Kombëtare në Lezhë ka kërkuar që të ndërhyhet menjëherë për restaurimin e objektit që sipas tij është në gjendje alarmante. Mediet shqiptare e kanë publikuar letrën të cilën Zefi ua ka dërguar presidentit të Shqipërisë, Bujar Nishani, kryeministrit Edi Rama, kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë Ilir Meta dhe ministres së Kulturës, Mirela Kumbaro.

Letrën e tij Zefi e nis duke shkruar se është i detyruar të kërkojë ndihmë për një çështje delikate që ka rëndësi shumë të veçantë me përmasa mbarëkombëtare. Ai shkruan se shtëpia ku ka jetuar Fishta ishte marrë nën mbrojtje nga shteti në maj të vitit 1991 dhe ishte shpallur monument kulture i kategorisë së dytë.

“Braktisja afatgjatë e kësaj shtëpie, mungesa e plotë e ndërhyrjeve restauruese për mirëmbajtjen e saj të vazhdueshme dhe shumë faktorë të tjerë, kanë shkaktuar amortizimin e saj të tejskajshëm. Prandaj ka disa vite që rrezikon shembjen e plotë, ku gjendja fizike e këtij objekti është jashtëzakonisht alarmante. Amortizimi i kësaj shtëpie ka ardhur si rezultat i braktisjes dhe i pamundësive financiare nga ana e pronarëve të saj, por sidomos nga neglizhenca totale e institucioneve shtetërore kompetente që nga viti 1991 e deri më sot”, ka shkruar ai.

Zefi ankohet edhe për eshtrat e Fishtës.
“Varri i Fishtës brenda Kishës Françeskane rënkon krejtësisht i zbrazur nga eshtrat e tij, të cilët ose janë hedhur në lumin Buna, ose prehen dhunshëm diku tek selvia nr.4. pas Kishës Mortore tek varrezat e Rrmajit”, shkruan ai.

Tutje, në letrën e tij, Zefi shkruan se beson në një ndërhyrje sa më emergjente për konsolidimin dhe restaurimin e plotë të objektit që siç thotë ai përfaqëson dëshminë e vetme materiale nga jeta e Atë Gjergj Fishtës. Tutje, ai thotë se 23 tetori i këtij viti përkon me 145-vjetorin e lindjes së Fishtës dhe sugjeron që kjo të jetë data e inaugurimit të përfundimit të plotë të procesit restaurues të këtij objekti.

Gjergj Fishta u lind në një familje fshatare në Fishtë të Lezhës më 22 tetor të vitit 1871 nga babai Ndok Simoni dhe e ëma Prene Lazër Kaçi, të cilët ishin të paarsimuar për shkak të pushtimeve osmane, kur shkollimi ndalohej. E vetmja dëshmi që tregon se aty ka jetuar Fishta është pllakati në të cilën shkruhet: “Këtu ka banuar Atë Gjergj Fishta 1871-1940”.

Tiranë, 10 mars – Njeriu i madh! Në Shqipëri, gjithkush vetëquhet “dikush”, qoftë edhe jurist, gjykatës, deputet a kryetar bashkie me diplomë të mjerë a të blerë, apo fare pa diplomë.

Në Shqipëri, gjithkënd e quajnë edhe më shumë : “të madh” – sidomos kur është fjala për ndonjë politikan dhe kur surrati nuk i shqitet nga televizioni dhe mediat e parapaguara. E tek nuk rreshtin së shkruari e së foluri për të, ai, me ton të rëndë (ngaqë i di të gjitha!) na bën diellin, shiun e erën, s’e ka për gjë të qeshë e të tallet, të ironizojë e të krekoset (si gjeli majë plehut), por edhe të ulërijë, gjëmojë e akuzojë, bile frikshëm, me gishtin tregues mesjetar tundur kërcënueshëm, shoqëruar nga mimikë gjithë ngërdheshje e zgërdheshje, që tremb edhe engjëjt në gjumë e pordhët në bark.

Në Shqipëri, të gjithë japin mendime, me bollëk, sa ujët e oqeanit; të gjithë janë e na dalin profesorë doktora, analistë e shkuar analistit, bile-biles, dhe më i thjeshti shqipo e mbaron fjalinë: “Kupton ti apo jo, është kështu si të them unë! Dhe pikë!”

Në Shqipëri, ka kritizerë me okë, po “të mëdhenj” ama, me kuintalë. E kush nuk e njeh egon egocentriste historike me fuqi centrifugale të shqipos, “të Njëshit” të mijëfishuar?! Të gjithëve u kuturis kuturu “mendja dijetare” për të thënë se duhet bërë kështu e ashtu, kjo e ajo, se ja gabimi, ja faji, ja dhe “unë, Muço ustai”! Dhe “oburrani skepetaro!”, siç thotë Faik Konica, o burrani rrahë-gjoksa, hyxhym, pas bajrakut! Hyxhym pas berihasë! Dhe… bëjmë a s’bëjmë pas!
E mjera Shqipëri, i mjeri komb, që s’po mëson që s’po mëson dot abëcë-në e ligjit e të qytetërimit, abëcë-në e dinjitetit.

Në Toskëri quajnë “njerëz të mëdhenj” ata që kanë arritur në një shkallë të sipërme në shërbim të guvernës: Ferid Pasha, Turhan Pasha, Tahir Pasha, Rexhep Pasha, Smail Qemal Beu, Esad Pasha, etj., janë, pas kokës së toskëve “njerëz të mëdhenj”. Kjo është mjaft e bukur. Po ka më mirë. Mësova tani shpejt se gegët thirrkan “xhin të mdhâj” ata që kanë ergjend. Dodmasei dhe Terpua janë “xhin të mdhâj” pas kokës së gegëve.

Unë e kam për nder dhe për lëvdatë që në vendin tonë njerëzit e mëdhenj dalkan me aq shumësi sa preshët dhe lakrat. Se në vise të tjera, nga të gjitha pemët, më e rralla është njeriu i madh. Po të marrim për tregim [shembull] një mbretëri të gjerë si Englia, shohim se ajo sot për sot nuk ka e nuk njeh ndonjë njeri të madh në gji të saj. Ka gjeneralë të mëdhenj si Lord Kitchner-in, burra-shteti të mëdhenj si Joseph Chamberlain, “businessmen” të mëdhenj, si Andrew Carnegie, vjershëtorë të mëdhenj si Swinburne. Po që kur vdiq Gladstone, nuk ka më, a nuk ka akoma ndonjë “njeri të madh”.

Në Gjermani prapë, njerëzit e mëdhenj janë të rrallë: Bismarck-u ish një njeri i madh; po kam frikë se mos nuk më besojnë kokat e Toskërisë kur t’u them se princi Von Bülow, i cili ndodhet sot në vend të Bsimarck-ut shkon [shihet] vetëm për një njeri i ndershëm dhe fatmirë (“kismetlli”). Francës, që në vdekje të Victor Hugo-së nuk i ka dalë ndonjë njeri i madh: po edhe Victor Hugo-nj ka shumë sot në Francë, por vetëm atë e-quajnë të madh vjershëtor; dhe qeshin po të të shohin se ti i merrke ata për njerëz të mëdhenj.

Franca, si viset e tjera që quhen të qytetëruara, e përdor me shumë masë fjalën për të cilën po kuvendojmë. “Njeri i madh” ishte Napoleoni i I-rë; po megjithëse më pak i dëgjuar, njeri i madh ishte, për tregim, edhe një burrë si Dupleix, trajtori [guvernatori] i Indisë frënge.

Me të tjera fjalë, Evropa e qytetëruar quan “njeri të madh” një njeri i cili, i frymëzuar me qëllime të larta dhe i zoti të ngrejë plane të gjera, ka pasur forcën e karakterit për t’i vërtetuar pak a shumë, ka përbërë një influencë përmbi kohën e tij dhe ka luajtur një rol në historinë e përbotshme. Po ta kuptojmë edhe ne ashtu fjalën, i vetmi “njeri i madh” që ka pasur Shqipëria në kohë të reja është Skënderbeu.

Sikur të vesh në një vend të qytetëruar, bie fjala në Francë, dhe të thuash se një prefekt (vali), a një nga ata që gatuajnë miliona në bursë është në sytë e tu një “njeri i madh”, a do që të të hedhin në portë posi një shtazë pa dinjitet, a do që të të japin [të dorëzojnë] te polica që të mbyllesh posi një i prishur mendsh i rrezikshëm? Gjer kur shqiptarët kanë për të mbetur pa kuptuar vlerën e fjalëve? Në qoftë se ky pakuptim shfaq vetëm padije, ahere sëmundja do të shërohet me kohë. Mjerisht, unë kam frikë se mos dëfton jo vetëm padije, por një mungesë më të rëndë: mungesën e dinjitetit. Një komb pa dinjitet nuk meriton, nuk mundet, të çlirohet (Shqiptarja, sipas “Albania”, nr. 8, viti 10, gusht 1906).

Nga Florim Zeqa

Çdo njeri inteligjent, qoftë artist ose jo – matematikan, doktor, shkencëtar, mësues, bujk apo murator – zotëron një mënyrë të vrojtimit dhe të përshkrimit të botës që e rrethon,…megjithatë poetët janë më të veçantë në përceptimin e gjërave dhe botës që i rrethon.
Ashtu sikurse heronjët, dëshmorët dhe figurat e mëdha kombëtare, që nuk u përkasin vetëm familjeve të tyre, subjekteve apo ideologjive politike,…edhe poetët dhe krijuesit  janë vlera kombëtare, nuk janë anëtarë të asnjë partie, janë bijtë e atdheut.
Atdheu është baba dhe nëna e poetëve,e poetët janë njëkohshëm bijtë e atdheut të tyre.
Zëri i shpirtit të poetëve përkthehet në “shpërthim” letrar, ku e bukura gërshetohet me të shëmtuarën, e ftohta me të ngrohtën, dielli me shiun dhe e qara me të qeshurën…përkufizuar me një fjalë të vetme, POEZIA është mbretëreshë e krijimtarisë letrare.
Një poet apo krijues i cili nuk kujdeset dhe as nuk vrapon pas shkrimeve të tija, ashtu siq kujdeset dhe vrapon një prind pas fëmijëve të tij,…ai poet apo krijues nuk e meriton të nderohet dhe respektohet, e aq më pak të lexohet dhe interpretohet prej të tjerëve
Ishte “Flaka e Janarit” 2016 në Paderno (Itali), që bashkoi krijuesit shqiptar në Itali, që njëherit më dhuroi fatin dhe privilegjin e madh të takoj maestron e vargut poetik, të madhin Agim Desku, i ardhur enkas për këtë aktivitet kulturor nga Peja (Kosovë).
Poetët e mëdhënjë të përmasave kombëtare dhe ndërkombëtare, siq është Agim Desku,  janë të rrallë; thjeshtë, i sinqertë, me kulturë të lartë qytetare, me karakter të fortë njerëzor, që kapërceu të gjitha vështirësitë, vetëm për të mbajtur fjalën e dhënë,…për të ardhur në aktivitetin kulturor të mërgatës shqiptare në Treviso (Itali).
Sytë dhe pamja e fytyrës së çdo njeriu tregojnë karakterin dhe shpirtin e tij, vetë duhet ditur t’i lexosh. Karakteri është sikurse bima : rritet i fortë aq sa i ka rrënjët e shëndosha.
Përderisa kultura është si pema : në qoftë se dëshirojmë fruta , duhet kultiviuar me kohë dhe nën kujdesin e vazhdueshëm.
Poezitë e Agim Deskut jo vetëm që janë tërheqëse për t’i lexuar, edhe më tërheqëse për t’i dëgjuar me shprehjen artistike nga ana e poetit,…thjeshtësia e komunikimit e lartëson akoma më tepër poetin nga Peja.
Me të drejtë Sokrati kishte thënë për poetët; “Poetet janë si unë, si ti, hajnë,  pijnë, dehën, por kur shkruajnë flasin me përenditë”
Biografia e një poeti është poezia e tij. Megjithatë, ja vlenë të përshkruajmë një biografi të shkurtër të poetit nga qyteti i bukur i Pejës, Agim Desku.

Biografia e pasur e poetit

Agim Desku u lind me 25 gusht 1957 në fshatin Siqevë, komuna e Klinës, shkollimin fillor e kreu në Ticë të Skënderajt (klasën e parë fillore), pastaj vijoj mësimet në Ujmirë, gjimnazin e kreu në Klinë, ndërsa ShLP Gjuhë dhe Letërsi shqipe në Gjakovë.
Agim Desku deri më tani ka botuar këto vëllime poetike;
“Pëshperitje drite” (poezi për të rritur,1995, Shkëndija–Pejë), “Kënga e Pranverës” (poezi për fëmijë, Drini graf-Klinë,1996), “Në cilin varg mbes”  (poezi për të rritur, Dukagjini-Pejë , 2007), “Dua të pi verë Çamërie” (Vllamasi –Tiranë,2011, promovuar në Dajt, Tiranë , Ministria e Kulturës, në Durrës, në lokalin “Shi dhe lot” nga Pegasi në Tiranë, promovuar nga Kongresi i Rrjetit të gruas shqiptare më 24 Nëtor 2012 në Vlorë dhe në Pejë, në kuadër të kulturës pejane,…”Vargje që sjellin lot Çamërie”, (vëllimi i pestë që i dedikohet dhimbjes dhe plagës Çame), “Këngë Ilirshte” (2015), “Monografi per mësuesin Tahir Abazin Berisha” (2015), “Rrefej diellit” (Athinë 2015, përkthyer edhe në gjuhën greke).
Nga çmimet letrare me të cilat është shpërblyer poeti Agim Desku veçojmë këto;  çmimi i parë në poezi ,nga Konkursi letrar “Të rinjtë e Çamërisë” (2011, 2012), çmimi i tretë “Flaka e Janarit” (Gjilan 2011), personalitet i vitit 2012 në Vlorë (nga Kongresi i Rrjetit te gruas shqiptare), çmimi i parë në “Flakën e Janarit” në poezi (Gjilan 2014),…e deri të çmimi i parë në konkursin letrar, “Poezia dei Poopoli” me 2014 në Milano-Itali.
Agim Desku ishte pjesmarrës dinjitoz edhe i shumë aktiviteteve poetike në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

Mesazhet e vargjeve të Agim Deskut

Secili vëllim poetik, secili varg dhe secila fjalë e poetit Agim Deskut ngërthen në vete mesazhe të qarta për lexuesin; siq janë dashuria ndaj atdheut dhe bashkombasve të tij, optimizimin dhe shpresën për ardhmëri.
Në poezitë e Agim Deskut, secili lexues e gjenë vetën në vargjet e tij,…e sidomos ata që kanë përjetuar ndarjen fizike nga atdheu i tyre.
Janë te mallkuar nga zoti ataqë na ndanë, janë te mallkuar ata që e kanë në dorë botën dhe nuk na bashkojnë, edhe zoti është fajtor, më falë o zot, por kur flas me çamet jam një rebel, dhe nuk mundem të rri i qetë pa e thenë të vërtetën, se nuk ka zgjidhje te rahatshme askund në Evropë nëse një popull mallkon, edhe pse ne jemi popull që falim, e duam lirinë, por e duam atdheun mbi te gjitha ,edhe dashurinë e falim ,vetëm atdheu  të ndihet ilirë, shprehet Agim Desku në vellimin e tij “Dua të pi verë Çamërie”.
Çështja kombëtare e ka përcjellë çdo gjeneratë të kombit tonë, por edhe si poetë, prej Buzukut e këndej, janë poetët ata që në një formë janë arma e mbrojtjes së atdheut dhe në çdo kohë e kanë treguar se indentifikohen me Shqipërinë, me atdheun e tyre,…pra janë çdo herë pararojë e vlerave kombëtare.
Çeshtja e pazgjidhur shqiptare  mua nuk më lë rehat si Çamëria, Kosova, Malësia e Oso Kukës, Kosova lindore, Ilirida, janë këto plagët e secilit shqiptar, andaj kam te drejtë edhe unë në to dhe të përpiqem te bëj një varg a një strofë, se e meritojnë, dhe nuk jam as unë i lirë kur e di se si ndihen fëmijët, nxenësit duke levizur të pasigurtë në çdo hapërim të tyre, përfundon rrëfimin e tij poeti pejan Agim Desku.

Shaip Bilalli u lind më 10 janar 1945 në fshatin çegran, komuna e Gostivarit. Shkollën fillore e kreu në vendlindje ndërsa shkollën e mesme në Shkup, në gjimnazin e njohur Zef Lush Marku. Fillimisht punoi si mësues në shkollën fillore të vendlindjes ndërkaq, pasi mbaroi studimet në Universitetin e Prishtinës, punoi si profesor i historisë në shkollën e mesme.

Në vitin 1968 ai arrestohet dhe mbahet një vit në burg për veprimtari atdhetare.

Në vitin 1982, Shaip Bilalli emigroi në Zvicër. Që prej fillimit ai ishte pjesëtar i Lëvizjes Ilegale dhe dha kontribut të çmuar në zgjërimin e saj gjithandej në mërgatë dhe sidomos në viset shqiptare në Maqedoni.

Me formimin e subjekteve politike legale në trojet shqiptare nën Jugosllavi, degët e tyre u formuan edhe në mërgatë. Shaip Bilalli ishte themelues dhe kryetar i Partisë për Prosperitet Demokratik, Dega në Zvicër. Pas çarjeve që pati ky subjekt politikdhe themelimit të Partisë Demokratike Shqiptare, Shaip Bilalli mbështeti krahun e Arben Xhaferit, njërit prej prijësve më të shquar të Lëvizjes për çilirimin dhe bashkimin e trojeve shqiptare.

Vitet e fundit të jetës së tij, Shaip Bilalli pati probleme serioze shëndetësore. Ai vdiq më 20 mars 2016 Vevey të Zvicrës.

Varrimi do të mbahet të të mërkurën, më 23 mars 2016, në orën 15-të, në varrezat e fshatit çegran të Gostivarit.

Aurenc Bebja (Francë), 19 Mars 2016

Shkrimi më poshtë, në një gegnishte të mrekullueshme, i cili më ra në dorë falë mikut dhe kontribuesit tim të parë në blog, Avni Dani, na kthen në Matin e vitit 1930.

Kol Mjeda, deputet i dikurshëm i Dibrës, bashkë me poetin Ndre Mjedën, i cili kërkonte të ndiqte në atë kohë gjurmët e klerikut dhe shkrimtarit të njohur Pjetër Budi, me qëllim për të realizuar një studim mbi origjinën, jetën dhe veprën e tij, kanë shkuar në vendlindjen e autorit, në fshatin Gur i Bardhë, në Mat.

Gazeta e Perkohshme Leka, me vendndodhje në Shkodër, e botuar asokohe çdo dy muaj, ka publikuar rrëfimin e udhëtimit të Kol Mjedës, ku sipas meje përmes ndjekjes së gjurmëve të Budit vihet gjithashtu në dukje bukuria, bujaria, mikpritja dhe emancipimi i shoqërisë matjane.

Në vazhdim parathënia e gazetës dhe rrëfimi i Kol Mjedës :

Êmz. Pjeter Budi

Kol Mjeda, Gazeta e Perkohshme LEKA, Vjeti II, N. 4 – Korrik 1930

Êmzot Pjeter Budi kje shqyptar, prej Gurit të Bardhë (Mat).

Librat mâ të motshem, qi janë shkrue n’alfabetin latin, janë atà të Budit ; por mjerisht librat e tij të gjith kanë hupë, posë perkthimit të doktrinës së krishtênë të Kardinallit Belarmino, prej së cilles n’a ka metë vetun e treta dorë e botueme në 1664, qi gjindet fort rrall.

Me gjithsè giuha e Budit nuk âsht aq e qortueme, prap vepra e tij meriton m’u marrë në kujdes, në mos tjeter, pse në tê na kemi mâ të parat vjerrsha shqype. Libri i tij duket se ka kenë fort i perhapun në popull katolik e i perdoruem deri nder kohë të vona, per arsye qi e shofim rishtypun tri herë në vjetë 1868.

Faik Konitsa pat gjetë në Paris edhè nji tjeter liber të quejtun « Speculum confessionis in Epiroticam linguam a Petro Budi, Episcopo Sapatense et Sardanense translatum. » Libri â formatit XII me 408 faqe âsht botue prej Propagandës në vj.1621. Por prej ktij libri vetun kjo copë qi ka gjetë Faik Konitsa  e tjeter nuk njihet.

Zotni Kolë Mjeda, deputet i Dibrës, qi tesh vonë desht m’e percjellë D.Ndré Mjedën në vendin e shkrimtarit të motshem shqyptar, per me bâ studime mi tê, i a dergoj ksajë Perkohshme artikullin qi na ktû poshtë me andje po botojmë.

Per ket arsye, edhe vijimin e artikullit mî edukaten e ndiesis s’atdheut po e lâm per numer tjeter.

Kah trojet e Budit

Sikuersè âsht pa edhè nder shtylla të fletoreve të kryegjytetit, udhtimi i êm me të Nd. Zotni Don Ndré Mjeden ka pasë per qellim vetem studimin mbî nji botim të Don Pjeter Budit, prej Gurit të Bardhë, të shtypun në giûhë amtare në vjetin 1621.

Me 19.6.1930 kalueme Tufinen edhè Shkallen e Tujanit, kû syni nuk ka të ngim tue e pa at bukuri natyre, e, kah ora 20.30 mrrijtme në vendin e caktuem për bûje t’asajë natë, qi thirret « Hani i Zallit » kû kjeme pritë s’ka ma mirë prej Jashar Bejt, i dibranë.

Ne e nesre, kah ora 6. 30 vijueme udhtimin mbi Qafen e Morizës e, mas nji rruge mjaft të mundshme, por të bukur, mrrijtme në maje të malit, kû gjetme Postë Komanden e Gjendarmeris e bri ksajë nji han, kû pushueme e pime kafe e tamel, e prep u vûeme per rrugë, qi kishim nisë.

Mas do kohet n’a u paraqit nji panoramë e shkelqyeshme në të cillen muejtme me da per së largut shpija të nalta. Qeraxhit n’a thane se atà ishin shpijat e Gurit të Bardhë, kû mrrijtme në krye të nji orës e gjysë. At vend e kishte stolisë natyra me kodrina të thepisuna e të veshuna me blerim, me kroje, qi i zotnote brija e malit të naltë të Dajtit.

Mas pak kohet u gjetme tu hani pranë Xhamis, i cilli ishte hani i Ibrahim Boedit (Budit), me të cillin u falme mas zakonit, hime në dhomen e shtrueme me qylyma e halija, kû, masi pime kafe e hangme dreken, pushueme deri n’oren pêsë të masdites.

Mandej bashkë me Ibrahim Boedin duelme me shetitë katundin, e, mas bisedimeve qi bâme me tê, u sugurueme se aj ishte, bashkë me kater familje tjera, prej shpis së Budit.

Shkueme te dugâja e vêndit, kû patme rasë me u  perpjekë me disa burra të pjekun e plot eksperjencë, masi gadi të gjith vêndasit e atij katund kishin kerkue kah Selaniku, Serezi, Stamolla. Kuvendi i marë i atyne burrave n’a bindi, ankimet e tyne n’a u dukne krejt t’arsyeshme, sidomos per pasuni qi kishin nder fushat e Selanikut e njeti, qi Greqija i a u kishte zaptue e se Qeverija e jonë nuk kishte marrun masat e meritueshme.

Si maruene atà fjalët e veta u kallxova qellimin e ardhjes s’onë në vendin e tyne, due me thanë se dishrojshim me dijt per shpin e Budit, se psè âsht nji liber shqyp i shtypun tash treqind vjet e aj qi e ka botue thotë se jam Gurabardhas e se thirret Don Pjeter Budi.

-          Zotni – m’u pergjejgne – ktû nder ne s’ka burra të vjeter si me thanë nji qind vjetsha, e atà 70 vjetshat s’dijnë mâ teper se na.

-          Prej shpis së Budit âsht ky Ibrahimi e ashtù edhè kater familje tjera. Âsht edhè nji shpi në Berzhojë qi thirret e Budit.

Masi i pyeta a thue âsht e dalun prej Gurit të Bardhë, më pergjegjne se jo, as ajo shpi, as katundi nuk e din, vetem porsè thirret « Budi ».

Muerme vesht prej atyne burrave se « Boedit e majnë vedin se janë fis me nji prift, i cilli nder kohë të veta âsht thirrë Budi, e mas nji lufte të bjerrun në Maqedoni, ka kenë shterngue bashkë me të vett me xanë vend në Gur të Bardhë, kû ka lypë ndimen e Princit të Matjes e, mâ vonë, masi kanë ndollë lidhjet krejt t’afermeve, nuk paskan marrë me shoqi shojnë per arsye relacjonesh familjare.

Katundi perbâhej prej 300 shpijash e s’kanë dhanë e marrë prej katundeve e fiseve tjera ; prej kndej mund të vertetohet se Gurabardhsit kanë kênë shum mâ vonë kristjan. Por edhè sot aj katund as merr as nep me tjera katunde e as argjidhek s’jepshin per vasha.

N’a thanë se tash nja 60 a 70 vjet, per rreth kû kishte pasë kênë shpija e vjeter e Budit, kundrej Xhamis së sotshme, nji plakë tue mihë, paska zblue nji kumonë mjaft të madhe, të cillen i a kishte pasë shitë per 400 grosh nji kallajxhis, e ky i a kishte shitë nji korcullës në Durrës për 10.000 grosh.

Petkat e fugurja e Budit

Populli i atyshem paska pasë kujtue se bë Teqe të Martaneshit gjinden petkat me gjith fugure të Budit, por pa kush nuk i kishte.

Vetem dihej se nji plakë kuer ka kênë tue dekë u ka thanë të birve të vet : Un nuk jam kthye prej besimit, pra shkoni e m’a bini filan resem (fugure) para se të më dalin shpirti. »

Edhè masi i a kanë prûe e e ka pasë nder duer at resem ka ndrrue jetë, kshtu thotë sot gojdhana e atij populli.

Libri i Budit e djalekti i Gurabardhsve

Me gjith se Gurabardhsit kerkojshin tjera dhena, djalekti i tyne, qi ndryshon prej krahinave t’aferme, i giet gadi 50 %  librit të Budit. Ket dishmi i a lâ Z. Dom Ndré Mjedës, qi ka me e ribotue librin sa mâ shpejt tue i bashkue studimet e komentet e veta.

Largimi i ynë prej Gurit të Bardhë

Nder ftyra t’atyne të thjeshtë shifej se keq u vinte pse daheshim prej tyne. U falme si mas zakonit, por Ibrahimi desht me na percjellë nji copë rrugë e nuk u da nesh veç masi e shterngueme. Gjith rrugës na u knaqte syni nder blerime e shpesh ndeshme në tuba të bardha delesh.

Ky katund në kohna të motshme kishte 300 shpi e blegtorija ishte njaq në perparim sa kishin mâ se katerdhetmi dhen e dhi, por Veziri i Shkodrës nder dy lufta qi kishte bâ me ta, i u kishte marrë ka dymdhetmi krenë per luftë. Kahë prendimi mrrîjtme në Bershê ku na priti, me djelmt e tij, nji burr si motit, Zot. Ahmet Nushi. Naten e kalueme masmiri e ne nesre u vûeme në rrugë per Burrel.

Ky katund nuk ishte mâ aj i 1916, por ishte shndrrue më nji gjytet. Dahen në shêj shpija e Naltsis Tij Princ Xhelalit, Bashkija, Zyra e Rekrutimit, hotele, kafe, restauranta, dugajë etj. Ashtu ishte tue ngrehë nji tjeter ndertesë madhshtore Princi, i cilli kishte kalue per Tiranë. Edhè ktu auktoritetet e vendit na pritne mjeft mirë e Bashkija dha nji darkë. Shum dishirë tfaqne parija e vendit sidomos më bâni preshtypje të mirë kuer më thane se kerkojnë prej Qeveris e prej Deputetve t’u hapet nji konvikt per varza, pse edhè seksi fêmnuer, do të perparojnë në vend t’onë. Ky âsht nji hap mjeft i madh per të cilllin e kam menden me folë në Parlament.

Konvikti i Matit

Âsht per t’u levdue ky institut per rregullim e displinë qi kishte. Godija ishte mjeft e mirë por e vogel per 100 xânsa. Grupi i msueve na gostiti  e xânsat veshë me robe kuq-zi na ndejne në nderim. Ne nesre u bâne provimet e fundit të vjetit shkolluer e metme teper të knaqun prej të gjegjunave të fmive, të cillit i pyeti ndo ‘i herë edhè Z. D. Nd. Mjeda. Dijtne mirë me pergjegjë mî histori të Shqypnis e sidomos kush âsht Zogu I. e cillat kan kênë dyrët shqyptare mâ të permenduna. Deklamuene fare mirë do vjerrsha  e sidomos atê të vllavrasit qitun prej të Nd. Z. Dd. Nd. Mjedës.

Ne e nesre mrama kjeme miqt e Kadis se Matjes, nji burr plot urti. Edhe ktu na pritne mirë e mandej u nisme, dikû rrugës së ré qi âsht tue goditë  e diku rrugës se shtegtarve qi âsht mjeft e vshtirshme ; kshtû mas nji udhtimit ndandë orësh mrritme në Krue.

Per rrugen Burrel – Krue populli ka bâmun shum sakrifice, por Ministrija e P. Botore ato vende qi i tokojnë me i punue nuk âsht kujdesue per to si duhet. Mirë âsht qi ksajë verë ajo Ministri të perpiqet me krye çka ka per detyrë.

Libri i Dom Pjeter Budit besoj se shpejt ka me u ribotue prej Z. D. Ndré Mjedës të cillit i uroj nji sukses të lartë.

Kol Mjeda

Publikuar për herë të parë online në versionin origjinal te Blogu Dars (Klos), Mat – Albania

http://www.darsiani.com/opinion/

Nga e majta Bajram Curi, Beqir Valteri

Nga Gjon Neçaj

( Në 91 vjetorin e rënies )

Në fund të dhjetorit të vitit 1924,Bajram Curri ,pasi ishte kthyer nga një udhëtim në Europë,duke takuar kancelaritë për çështjen e Shqipërisë,arrin në Krasniqe të Tropojës dhe strehohet në Bujan në shtëpinë e bajraktarit të Krasniqes,Sali Mani.Aty organizojnë takime nën drejtimin e Currit për t’i riorganizuar forcat për të bërë ballë ndonjë kryengritjeje të armatosur. Në këto takime përfaqësuesit nga fisi i Gashit dhe i Bytyçit ishin të paktë,duke arsyetuar se” kufiri i tokës së pashkelur ishte pjesa perëndimore e Valbonës” dhe me 3 shkurt 1925 lidhin besën për të qënë deri në fund me Bajram Currin,për të mbrojtur Tropojën dhe mbarë trojet shqiptare. E ndërkohë më 8 shkurt fillon mësymja dhe qëndresa heroike,duke çliruar krejtësisht Gashin.Nënprefekti me suitën e tij, ikin drejt Jugosllavisë .Forcat kryengritëse në mbrojtje të vendit,pasi i drejtohen prefekturës,ndeshen në forcat e Ceno Beg Kryeziut,i cili kishte marrë masat e fortifikimit dhe i detyron malësorët të kthehen pas një përpjekjeje të pasuksesshme. Kushtet e një krengritjeje të re ishin mjaft të vështira .Më 10 shkurt,forcat e xhandarmarisë të organizuar ushtri e rregullt,nga qafa e Luzhës,nga ku Tropoja dukej si në pëllëmbë të dorës,filluan luftimet në rrafshin e malësisë.Një ditë më vonë,Ceno Beg Kryeziu,kishte nënshtruar krahinën e Tropojës, e mbi 10 mijë forca ushtarake mercenare të Ceno Beg Kryeziut vazhdonin shtypjen dhe terrorin në Malësinë e Gjakovës. Në bashkëpunim me Pashiqin,u shkatërruar Malësia si bazë dhe strehë e çetave të Kosovës që luftonin për të drejtat dhe lirinë kombëtare. Duke vëzhguar aktivitetin e Bajram Currit ,si dhe influencën në Malësi dhe në Kosovë,kërkohej nga Tirana zyrtare me çdo kusht vendndodhja e tij,kundrejt shumës prej 10 mijë franga ari që Ahmet Zogu kishte vënë në dispozicion për ata që e informonin vendin dhe gjendjen e Plakut të Maleve Bajram Curri. Në ditët e fundit të marsit 1925,u arrit zbulimi i vendit ku jetonin trimat .Paraja duket se kishte bërë punën e saj.Për vrasjen e Bajram Currit,përveç Ahmet Zogut e Ceno Beg Kryeziut,ishte i intersuar edhe Pashiqi i Jugosllavisë.Ai kishte vënë në dispozicion gjysëm milionë dinarë si shpërblim të kësaj “vepre”,pasi me eliminimin e Bajram Currrit,eliminohej ideja kryesore e udhëheqjes së luftës për një Shqipëri etnike,të cilën e kishte mohuar Konferenca e Ambasadorëve në Londër qush në vitin 1913 për të kënaqur shovinizmin serbo-sllav. Më 29 mars forcat rebele rrethojnë shpellën e Dragobisë ku kishte disa ditë që strehohej Plaku i Maleve me shoqëruesit e tij.Të rrethuarit vendosin të qëndrojnë deri në fund në shpellë.”Vetëm të dimë me ba detyrën tone të fundit që na takon , e për tjerët mos kujtoni e mos kini dert”,u thotë Bajram Curri njerëzve të tij që i qëndronin pranë. Ndërkohë u bë plani që baca me Mehmet Veselin e Shefqet Dragën të tërhiqeshin nga e djathta drejt grykës së Valbonës,ndërsa bashkë me luftëtarët të fillonin pushkën prej thepave sipër dhe nëse do të kishin mundësi të takoheshin mbas betejës te “shpella e të Verbëtit”. Përkrahësit e Bajram Currit ,të cilët qëndruan pranë tij deri në fundin e jetës,Sali Mani,Ali Nimani e të tjerë,luftuan deri në fishekun e fundit.Rruga që ishte caktuar nga do të kalonte Bajram Curri vetë i tretë,ishte e pozicionuar nga xhandarmaria,siç mund të mendohet se ishin spiunuar, e ndër kohë i propozuan që të dorëzohej,por nuk pranoi asnjë marrëveshje. E siç është pohuar tash 91 vjet,Plaku I Maleve me plumbin e fundit të revoles së tij,ia shtiu vetes,kurse përkrahësit e tij u kapën me armët e dala jashtë përdorimi. Pra edhe pushka e fundit e revolucionit u dëgjua në malet e Malësisë së Gjakovës. E poeti do thurte menjëherë elegjinë për mikun e tij:” Atje nisi,atje mbaroi,/ Atje krisi,atje pushoi.” Lajmi per vrasjen e Bacë Bajramit u perhap me shpejtësi në dy linja të kundërta, e para çonte hidhërimin shpi për shpi në Malësi,vaujtjen dhe mjerimin tek masat e vegjëlisë dhe e dyta ,gëzimin e egoizmit për lirinë e popullit dhe Atdheut nga qeveria e Zogut dhe Kryezezët e Gjakovës. Koço Kota,kryeministri dhe ministri i Brendshëm çonte telegramin e urimit prefektit të Kosovës në Lumë,ku shkruhej : “ Në emën të qeverisë shqiptare ju falënderoj dhe ju përgëzoj për veprën patriotike që keni krye,tue e zhdukë nga faqja e dheut njeriun e shpellave që kërcënonte qetësinë e Shqipërisë.” 91 vjet një pyetje pa përgjigje : U vra apo u vetëvra te shpella e Dragobisë më 29 mars 1925 Bajram Curri ?

Nga Dorian Koçi

I lindur në Shqipëri dhe i arsimuar në shkollë greke në vendlindje (në Shqipërinë e Jugut në atë kohë dhe në krahinën e Zagorisë, prej nga është autori, prej kohësh sipas së drejtës që gëzonte popullsia rum-milet kishte shkolla greke), pastaj në kolegjin francez të Kajros për të vazhduar më tej në Zvicër, Çajupi është suigeneris një rast i elitës shqiptare, arketip i shumë shtresëzimeve kulturore, të cilat të harmonizuara brenda vetes, shpeshherë nxirrnin në pah kozmopolitizmin e tyre, por që në të shumtën e rasteve iu nënshtrua nacionalizmit si një forcë lëvizëse tërheqëse e kohës.

Ai e fillon krijimtarinë e vet në frëngjisht, në tregimin “Mysafirë në Çajup”, në një gjuhë që e kish mësuar gjatë edukimit të vazhdueshëm të tij. Pavarësisht se tregimi u botua në frëngjisht, tematika e tij ishte e pastër shqiptare, madje ballkanike, pasi tema e hajdutërisë ishte një nga temat që lëvrohej më tepër në atë kohë, jo vetëm nga shkrimtarë lokalë, por edhe nga shkrimtarë ekzotikë, që shkruanin për Ballkanin. Stili i tij në frëngjisht është i përsosur dhe njohjen e kësaj gjuhe ai do ta dëshmojë më vonë dhe me përshtatjen që do u bëjë më vonë fabulave të La Fontenit në shqip. Në vitin 1902, ai boton përmbledhjen e parë poetike “Baba Tomorri”. Botimi i kësaj vepre poetike ishte një risi për publikun e paktë shqiptar, pasi së bashku me motivet romantike, fillojnë dhe marrin jetë edhe tonet realiste. Poeti i Baba Tomorrit e zbriti poezinë nga qiejt romantikë në tokë, e pasuroi frymëzimin historik të letërsisë së kohës me frymën sociale, me patosin qytetar e kritik. (Çajupi Z. A. [1997. Baba Tomorri] Parathënie nga Bulo J., Tiranë: Dituria, faqe 6) Shkrimtari dhe kritiku Mitrush Kuteli ka shkruar se Andon Zako Çajupi është Frederik Mistrali i Shqipërisë, poeti i thjeshtë dhe rustik i jetës sonë popullore. Disa nga poezitë e Çajupit përbëjnë gurë të çmuar, të cilët do të zënë një vend të ndritur në antologjinë e poetëve shqiptarë.

1. Z. Çajupi, si autor u përket atyre autorëve që bëjnë të mundur që materien folklorike të shoqërive të tyre rurale ta përkthejnë në një shije estetike më të avancuar duke ia përshtatur kohës dhe urbanizmit. Edhe pse ky proces është një proces paneuropian që ka ndodhur në të gjitha letërsitë e mëdha apo të vogla, Çajupi mbetet origjinal në letërsinë shqipe, sepse pas Naim Frashërit, si askush tjetër në Shqipërinë e Jugut, mundi të ngrejë në art, rrëfimet, simbolet dhe imazhet e mikrokozmosit të krahinës së vet Zagorisë, në një makrokozmos gjithë shqiptar. Faik Konica, esteti dhe kritiku i hershëm i fillimeve të letërsisë shqipe, do të shprehej entuziast për poezinë e Çajupit, më 1902 duke shkruar se na leu një vjershëtor! Kemi shpresë se ka për të punuar pa pushim dhe zanat(musat) mike të Shqipërisë do t’i fryjnë vjersha më të bukura. (Faik Konica. Baba Tomorri, Vepra 1, fq. 238)

Pse duhet ta lexojmë Çajupin?

Nuk ka dyshim se ekziston një lidhje shumë e ngushtë midis lëvrimit të një gjuhe dhe letërsisë së kultivuar. Në këtë drejtim, letërsia shqipe, e bazuar mbi një gjuhë që ende nuk kish standardizuar alfabetin e vet, me një trashëgimi të paktë me autorë dhe tekste, nuk mund të arrinte kulme të barasvlefshme me ato të letërsive të zhvilluara. Kjo është arsyeja që kur i lexojmë sot poetët dhe shkrimtarët e Rilindjes Kombëtare, vargjet e tyre na tingëllojnë herë-herë fëminore dhe për fat të keq i anashkalojmë apo dhe nuk i rekomandojmë për të lexuar. Sigurisht që kjo mospërfillje vjen ngaqë nuk kemi dhe shkrimtarë, kritikë autoritarë që të rrëfejnë udhëtimet e tyre shpirtërore në krijimtarinë e shkrimtarëve më të hershëm dhe rrënjët e letërsisë shqipe. Në hierarkinë e letrave shqipe kemi vetëm një rast, kur Kadareja shkroi esenë e gjatë “Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe”, e cila mund të quhet një udhëtim shpirtëror në hapësirë dhe kohë në monopatet e letërsisë shqipe.

Gjithsesi, pavarësisht kësaj situate, në kritikën shqiptare besoj se Çajupi, si një nga përfaqësuesit e një alteregoje të brendshme të lexuesve të vet, ku gjen jo vetëm motivet romantike, pastorale e lirike, por edhe frymën kritike, sarkazmën, humorin shpotitës ndaj veseve të shoqërisë, meriton një vëmendje të veçantë për t’u lexuar dhe shijuar si tekst, si autor dhe si përfaqësues i një epoke. Në duelin midis vetëdijes romantike dhe vetëdijes kritike te Çajupi po fitonte kjo e fundit dhe kjo fitore i hapte udhën realizmit në letërsinë shqiptare të shekullit të kaluar. T’i shtrosh udhën një drejtimi të ri dhe një stili të ri, kjo nuk është një meritë e vogël për një krijues dhe ky fakt nuk përbën një episod të zakonshëm në rrjedhën normale të një letërsie, por një pikë kthese në zhvillimin e saj. (J. Bulo, Parathënie e veprave të Çajupit, Toena: 2008, fq. 24)

Si tekst, vepra e Çajupit është një dëshmi leksikore, gjë që e ka vërejtur dhe Konica, kritiku i parë i tij kur shkruan se gjuha e autorit – i cili duket se është lab (thom duket, se nuk e kam nderin ta njoh), është e fortë e hijshme, pa lule të tepërta e të panevojshme.(Faik Konica. Baba Tomorri, Vepra 1, fq. 238) Skenat e komedisë “14 vjeç dhëndër”, vërtet të paqëlluara dhe lidhura mirë artistikisht, por të rijetëzuara përmes filmit me të njëjtin titull nuk shërbejnë vetëm për të ilustruar nervin satirik, fshikëllues dhe kritik të tekstit të Çajupit, por lehtësojnë lexuesin e ri për të pasur një kalim gradual midis një bote që ka perënduar dhe realitetit të sotëm urban. Sot ka një boshllëk të madh në gjykim për të kuptuar atë që ka arritur të transformohet shoqëria shqiptare e këtij fillimshekulli dhe shoqërisë shqiptare të strukturave sociale të ngurta, fisnore e patriarkale që mbijetuan deri në mesin e shekullit të kaluar. Në këtë drejtim, vepra e Çajupit është emancipuese dhe paralajmëruese për standardet në të cilat duhet të arrijë shoqëria.

Si autor, Çajupi është inovativ, i ri dhe eksperimentues. Ky përcaktim qëndron brenda kornizave të letërsisë së lëvruar shqipe të deriatëhershme, pasi në rrafsh europian është krejt e kundërta. Ai e njeh shumë mirë letërsinë frënge, por nuk joshet dhe tundohet nga format moderniste të saj, por shkruan në mënyrë tradicionale duke zgjedhur tetërrokëshin folklorik. Përpara tij, kështu ka shkruar vetëm Naim Frashëri, që në parathënien e përkthimit të Këngës së Parë të “Iliadës”, na i dëften modelet e tij poetike, ndërsa për fat të keq nuk kemi një traktat të tillë dhe nga Çajupi. Çajupi, së bashku me Naim Frashërin, e ngrenë ligjërimin folklorik të popullsive rurale të Shqipërisë së Jugut në art, krejt në kundërshtim me rrymat e tjera të artit në Europë që më tepër rendin drejt “unit” personal dhe në këtë mënyrë, dashur pa dashur kthehen në përfaqësues të denjë të bashkësive të lira rurale prej nga kanë origjinën. Momenti sesi ky ligjërim arrin të kthehet në dominues dhe përcaktues për masat lexuese, është jo vetëm rast studimi sesi nacionalizmi përhapet nga elitat drejt masave përmes shtypit të shkruar dhe librit, por dëshmon edhe forcën e vargjeve të veta që arrijnë ta bëjnë për vete këtë masë. Në Jug të Shqipërisë, krejt natyrshëm mund të gjesh vargje të Çajupit të kënduara labçe, pa ditur ekzekutuesit e këngëve se kush është autori i vargjeve. Kjo shkrirje autor-folklor është shumë interesante për gjithsecilin që dëshiron të njohë rrënjët e kulturës së vet.

Çajupi, në veprën e vet, demonstron kurajë civile dhe përgjegjshmëri intelektuale. Ai nuk mënon të hyjë në konflikte me autorë të tjerë shqiptarë, siç është konflikti me Mithat Frashërin, të cilin e portretizon me nota satirike te pamfleti “Klubi i Selanikut”, por që sigurisht brenda kësaj satire duhet kuptuar dhe një shqetësim intelektual për fatin politik të elitave që do të qeverisnin Shqipërinë kur do të ishte e lirë. Një debat i tillë ka qenë dhe midis Konicës e Asdrenit, ku ky i fundit shkruante se “Nëse Shqipëria ishte duke fituar pavarësinë e saj … ajo mundet dhe të mos e fitonte këtë, në qoftë se të gjithë shqiptarët nuk kanë për të gëzuar të gjitha të drejtat e tyre; dhe nëse duam të ndjekim idetë e mëdha: barazi, vëllazëri, liri – atëherë ç’nevojë ka kombi të ndahet në shkallë, me zotërinj dhe skllevër? Shqiptarët duhet të jenë të barabartë midis ligjit. Titujt duhen të hiqen … Apo mos vallë besoni se aristokracia duhet të urdhërojë dhe atëherë siç bën tani?” (Skëndi S., Zgjimi Kombëtar i shqiptarëve (1878-1912) 2000: fq., 175).

Si një nga përfaqësuesit e elitës shqiptare që jetoi në kapërcyellin e Rilindjes Kombëtare dhe periudhës së Pavarësisë, Çajupi është shumë i rëndësishëm si një nga afirmuesit dhe arkitektët e ndërgjegjes kombëtare që bëri të mundur ngjizjen e kombit shqiptar. Vargjet e tij janë gjithë patriotizëm dhe nxisin një ndjenjë të sinqertë atdhedashurie, edhe pse në mënyrë të kuptueshme në kundërvënien me osmanët si në poezinë “Sulltani”, kur i portretizon këta të fundit përmes klisheve të pasqyrimit të tjetrit në Orientalizëm.

Patriotizmi i predikuar dhe i mishëruar në vargjet e Çajupit është në fakt një patriotizëm model që mund të rimerret në formën e krenarisë kombëtare, sidomos në kohët e sotme, kur identiteti shqiptar ka pësuar lëkundje të ndryshme tektonike për vlerat dhe për principet ku mbështetet. Rilindësit dhe bashkë me ta dhe Çajupi, morën përsipër dhe ia arritën qëllimit ta kthenin ideologjinë kombëtare nga një ideologji të një pakice intelektualësh në ideologji të shqiptarëve. (J. Bulo, Parathënie e veprave të Çajupit, Toena: 2008, fq. 24) Pikërisht kjo ndërthurje midis kënaqësisë estetike që duhet të dhuronin veprat e tij dhe misionit për të realizuar zgjimin kombëtar, bën që një pjesë e poezisë së tij të tingëllojë propagandistike. Por, gjithsesi, duke e parë Çajupin sa si poet po aq dhe sa intelektual të angazhuar për të realizuar lirinë politike të vendit të vet, pra në tërësi si një personalitet të formuar të kulturës shqiptare, prapë se prapë mund të pohojmë se poetika e vargjeve të tij si kur krijon vetë apo kur shqipëron, ndjell ende lexues dhe dëshirën ndaj së bukurës. Në një tokë djerrë siç ishte shqipja e lëvruar, e fundit të shekullit XIX, dhe pa ndonjë traditë të madhe në autorë dhe tekste, nuk mund të paragjykohet as Çajupi apo dhe ndonjë tjetër për mungesë të artit poetik, por të vlerësohen që hapën rrugët dhe konsoliduan një traditë letrare që vite më vonë do të sillte në skenë dhe shkrimtarë të mëdhenj.

Ja disa nga vargjet e tij më të mira kushtuar dashurisë që meritojnë vëmendje për çiltërsinë, muzikalitetin dhe ndjesitë që përcjellin.

Pika-pika bie shiu
dhe dëbora flokë-flokë,
vetëtin e fryn veriu,
breshëri kërcet mi tokë!
Le te fryjë er’ e ftohtë,
s’ka ç’më bën dimëri mua:
Dashuria më mban ngrohtë,
se pushtoj atë që dua.
Kur fryn era me tallas,
kur bie dëbor’ e shi,
sa fle njeriu me gas,
kur ka mikenë në gji

Nga Lulash Palushaj

Pos shumë roleve të njohura, Bekim Fehmiu ka pasur edhe disa  role të panjohura , disa  të refuzuara, e ndonjë të ëndërruar  por kurr jo – të realizuar. Nga rolet e refuzuara, fatkeqsisht,  shumica janë nga projektet shqiptare. Pokështu edhe nga rolet e panjohura te Bekimit, disa  janë shqiptare.

        Kritikët e Bekimit gjithnjë e kane akuzuar atë, se nuk ka luajtur në ndonjë film shqiptar. Ata thonë, se Bekimi nuk ka kontribuar gjë në kinemagografinë shqiptare. E verteta, qendron diku në mes. Bekim Fehmiu ka luajtur role shqiptare në film dhe ne teater. Në rini, ai ishte aktor i Teatrit Krahinor të Prishtines, ku kishte realizuar disa role skenike. Më vonë, ka luajtur role shqiptare edhe ne film, mirepo  në produkcione të huaja, jo-shqiptare. Përball kësajë, qëndron edhe e verteta tjetër;  të gjitha rolet e ofruara nga kineastët shqiptarë, ai i ka refuzuar ose nderpre.

Roli me i madh qe i është ofruar Bekimit, ka qenë ai në filmin ‘Kur pranvera vonohet’ . Për këtë film, atij iështë ofruar jo vetem roli kryesor, por edhe rexhia, ndonëse Bekimi nuk kishte bërë regji më parë. Bekimi ka filluar punën, mirëpo pas një kohe e ka nderprerë, dhe është larguar nga projekti.

        Eshtë folur e spekuluar shumë rreth arsyes së largimit të Bekimit nga ky film. Eshtë thënë, pos tjerash, se producenti i projektit ‘Kosovafilmi’, e ka larguar ose perzënë Bekimin nga  xhirimi. Kjo nuk është e vertetë. ‘Kosovafilmi’ e ka angazhuar, e jo larguar. Bekimin nuk ka mund  ta largojë askush nga filmi, nga Prishtina, madje as nga Beogradi, sepse ai nuk ka krijuar rrethana për një ashpërsim të tillë…Arësyet e largimit të tij, kanë qenë më tepër të natyrës profesionale. Qe në fillim, ai  ka patur dilema rreth angazhimit në këtë film. Ka pranuar, pas  insistimin të madh të ’Kosovafilmit”e disa miqëve ndërmjetsues. Mirëpo më vonë, duket se nuk e ka inspiruar ideja e filmit, e as  hulumtimet e para qe i ka bërë në teren. Ka filluar të lëkundet dhe shtroi kerkesa e kushte, të cilat për atë kohë, në Kosovë nuk kanë egzistuar, ose s’ kanë mund të plotësohen; Thjeshtë, ka filluar të dyshojë në suksesin e tërë projektit.

         Një situatë e ngjashme ka ndodhur edhe më një rrol tjetër që Kosova i ka  ofruar aktorit të madh. Teatri Kombetar i Kosovës, atëherë Krahinor, i ka ofruar Bekimit skenimin e ‘Hamletit’ të Shekspirit. Ai  ka pranuar ta realizojë këtë shfaqje, simbolikisht ka filluar punën, dhe pastaj është tërhequr. Arësyet, serish duket të kenëqenë të natyrës profesionale; I pakënaqur më punën, më ekipën, me atmosferën… Kështu, edhe ky rol ‘shqiptar’ i Bekimit ka dështuar.

Disa vite më vonë, një rol tjetër në një film shqiptar, Bekimit Fehmiut i ka ofruar regjisori nga Shqipëria Kujtim Cashku. Fehmiu ka premtuar angazhimin në filmin e Cashkut,  mirëpo më vonë ka shtruar kerkesa tëcilat regjisori Cashku thot se, nuk kanë mund të pranohen ose realizohen. Kështu ka dështuar edhe roli i tretëi Bekimit në një projekt filmik shqiptar.

          Nga rolet tjera që Bekimi ka refuzuar, vlenë përmendur një ne Teatrin Jugosllav te Beogradit. Ky nukishte rrol shqiptar as shfaqje shqiptare, mirëpo, arësyeja e largimit të Bekimit nga kjo shfaqje, sic ka thënë ai, kanë qenë shqiptarët. Në shfaqjen „Madam Kolontajn”,atij i janë besuar dy role, ai i Leninit dhe Stalinit. Bekimi  ka ndërpre shfaqjen demonstrativisht, në  shenjë proteste për shkak trajtimit që u bëhej shqiptarëve në Kosovë. Në deklarimet publike pas largimit, ai është ankuar më tepër në kushtet e punës, mirëpo nëprapavi të kësajë pakënaqsie ka qenë mllefi i tij mbi mënyën e trajtimit të kombit të tij në Kosovë, nga politika jugosllave.

          Refuzimi i roleve në projekte shqiptare, Bekim Fehmiun nuk e bën aktor joshqiptar, as nuk e ndanë atënga kultura jonë. Ai ishte shqiptar,  më emër, më biografi, më identitetin e tij publik, e artistik dhe më disa rrole filmike. Nga Sinatra, Martin, Skorsizi,  e deri tek Leonardo Di Caprio, asnjëri nga keta aktorë të njohur amerikanë, nuk kanë luajtur në filma italian, mirëpo, shihen si pjesë edhe e  kulturës e identitetit  italian. Njëpjesë e madhe e krijuesëve të Holivudit janë më origjinë hebraike; Shumica kurr  nuk kanë luajtur ose xhiruar filma hebraik, e  megjithëkëtë cmohen si pjesë edhe e kësajë kulture, pos asajë amerikane. Bekimi nuk mund të jetë përjashtim.

          Duhet pranuar qe,  projektet apo rolet qe i jane ofruar Bekim Fehmiut nga shqiptarët, kanë qenëshumë më të vogla se Bekimi. Edhe përvoja, disciplina e kultura jonë në kinemtagrafi, në atë kohë ka qenëfillestare, gadi amatore, padyshim, jo në nivelin  i cili do ta ketë inspiruar Fehmiun. Ndaj, nuk duhej fajsuar Bekimin e as kinematografët tanë të atyre rrethanave. Në kohën kur Bekimi ishte në zenit të karierës, kinemtografia shqiptare ishte në fillim, ndaj, ofertat  mund të mos kene qenë nxitëse për te. Bekimi ka qenëkrijues shumë sensitiv, më një natyrë perfeksionisti në punë, dhe me kërkesa profesionale. Ai ka pranuar vetem projektet në të cilat ka besuar, dhe për ato ka punuar më fanatizem e përkushtim.

         Rreth largimit nga filmi ‘Pranvera…’ mund të ketë pasur edhe dilema të natyrës politike. Skenari i filmit ishte bazuar në një libër të Fadil Hoxhës, i cili asohoke ishte udheqësi më i lartë komunist shqiptar, nëJugosllavi. Varet se si e ka parë Bekimi rrolin e Hoxhës në atë kohë. Filmi si temë, ngacmonte politikën serbe, sepse afirmonte rezistencën dhe  luftën e shqiptareve kundër pushtuesëve naci-fashistë, kurse Serbia e bente te kundërtën: Ajo i akuzonte shqiptare si bashkëpunëtorë të nacistëve.

         Pas filmit ‘Aventurierët’, Bekimi ishte i kujdesëshem në zgjedhjen e roleve. Filmi ‘Avenurierët, ndonëse afirmoi emrin e tij në Perendim, sipas kritikëve të kohës,  dëmtoi shumë karierën e Bekimit. Ishtë ndër filmat më të shtrenjtë, dhe më të  kritikuar të Holivudit. Kritika, e filmit dyshohet se ishte inspiruar edhe nga politika e atyre viteve. Sepse, Bekimi ishte i pari dhe më i madhi aktor nga Europa e dikurshme komuniste, që po hynte në Holivud mu në kulmin e Luftës së Ftoftë. Para tij, nga aktorët më origjinë nga ky rajon, atje ishte afirmuar vetem Issur Danielovitch, mirëpo  më emrin e ndryshuar, Kirk Daglas. Kur Bekimit i kishin propozuar ndryshimin e emrit ai s’kishte pranuar dhe ishte tallur; Doni të quhem Miki Maus (Mickey Mouse) ?

          Pos roleve te refuzuara, Bekimi ka patur edhe disa rrole të dëshiruara Eshtë folur për interesimin e Bekimit për të luajtur rolin e Skenderbeut. Mirëpo, kjo ide asnjëherë nuk është shtruar si projekt apo nismëserioze. E para, pse Shqiperia kishte realizuar më heret  më sovjetiket filmin ‘Skenderbeu’ , dhe e dyta; Enveri shpënzonte buxhetin për filmat mbi partinë e tij, ndaj nuk ishte shumë i interesuar per t’u këthyer serish tek Skenderbeu.

         Nga rolet e dëshiruara të Bekimit, mund të këtë qenë edhe ai i Aleksander Moisiut.Viteve te 90-ta, disa miq i sygjerojnë atij idenë për një film mbi jetën e Moisiut. Angazhohen edhe disa biznismenë shqiptarë, mirëpo, më tepër më premtime se punë. As për këtë iniciativë, nuk ka agzistuar ndonjë skenar, program apo ndërmarrje serioze, ndaj Bekimimi është tërhequr.

         Megjithëse Bekim Fehmiu refuzoi disa rrole në filma e shfaqje shqiptare, nuk mund të thuhet se ai nuk ishte shqiptar ne ekran dhe nuk luajti asnjë rrol shqiptar. Ai ka luajtur role shqiptare në film e teatër ,mirepo, jashtë Kosovës e Shqipërisë. Pak dihet, qe në fakt, Bekimi Fehmiu shfaqet në filmin ‘Xehtarët e Kosovës’  te xhiruar  në vitin 1959. Ky ishte roli i parë shqiptar i Bekimit në ekran, dhe  filmi i parë dhe i vetem i Bekimit xhiruar në Kosovë, por jo nga shqiptarët. Rexhisor i ketij filmi  dokumentaro-artistik ishte Millosh Stefanoviq. Bekimi luan rolin e një xehtari shqiptar  i cili dashurohet në një vajzë serbe. Një temë klishe, e imponuar nga ideologjia e kohes. Partnere dhe e  dashur e Bekimit ne ekran ishte Rada Shala, jashtë filmit, familjare e Abdurrahman Shalen, poashu aktor. Shala është ai qe kishte zbuluar Bekimin më heret, në teater.

Ky film dhe ky rol i Bekimit, ka mbetur fare i panjohur. As Bekimi nuk e ka permendur shumë. Si duket, nuk ishte i kenqaur më te, i vetëdijshem që ishte një film për qellime propagande të kohes. Film i vellazërim-bashkimit te imponuar. Megjithëkëtë, aktrimi i Bekimit në këtë film shënon rolin e tij te pare shqiptar ne ekran.

Disa vite më vonë, më 1964,  Bekim Fehmiu përseri shfaqet në rolin e një shqiptari, por tani në filmin ‘Nen një hapsirë’, në rexhi të Lubisha Georgievskit. Ishte ky një film i zhanrit ‘folk-komunist’ cfarë në kohën e Titos bëheshin  në Jugosllavi. Filmi trajton konfliktin midis partizanëve e ballistëve, kurse Bekimi shfaqet nërrolin e nje ballisti sëbashku më Abdurrahman Shalën. Edhe ky film ka mbetur anonim për shikuesit shqiptarë.

Nga rolet tjera të panjohuar shqiptare të Bekimit, vlenë permendur paracitjen e tij në filmin biografik mbi Nënë Terezen ‘Zeri’ në të cilin ai luan rolin e të atit të Gonxhe Bojaxhiut, Nikollës. Eshtë ky koprodukcion italiano-kroat i vitit 1982 ku Bekimi ka partnere aktoren e njohur italiane,  Marisa Belli. Ua kujtojmë që i ati i Gonxhe Bojaxhiut, Nikolla ishte anëtar i parlamentit të Jugosllavisë në kohën kur u helmua dhe vdiq. Eshtë ky edhe një nga rolet gadi të  panjohura shqiptare të Bekimit.

         Pse ka mbetur i panjohur ky film dhe ky rol i Bekimit ? Mund të supozohet që  terthorazi ka ndikuar politika e kohes. Filmi është publikuar në vitin 1982 në kohën e shpërthimit më të madh të urrejtjës anti-shqiptare në ish Jugosllavi. Koha, kur pas demonstratave të 81-shit, e tërë Jugosllavia ishte ne ofanzivë agresive politike, kulturore dhe fizike kundër shqiptarëve. Në këtë atmosferë, emri i Nënë Terezës injorohej nga pushteti, ndaj edhe realizimi i  një filmi për te, nuk  i ka shkuar për shtat sistemit. Këtë atmosfere, duhet ta ketë ndier në lekurën e vet edhe Bekimi, ndaj këtë rrol nuk e ka eksponuar, duke mos parë ndonje shansëpranimi e afirmimi të këtij filmi në ato rrethana.

         Nga rrolet e panjohura të Bekimit, mund të permendet edhe një jashtë filmit e teatrit. Në vitin 1990 ai shkon në SHBA për të inicuar krijimin e një lloj shoqate financiaro-ekonomike  shqiptaro-amerikane. Pas bisedave me disa biznismenë shqiptaro-amerikanë, ai nuk ndahet shumë i impresionuar, ndaj  heq dorë edhe nga ky rol. Duket se as biznismenët nuk ishin shumë të levizur më idenë e Bekimit, pasi ata tanimë kishin krijuar Lobin Shqiptaro-Amerikan, dhe kishin bërë disa hapa të fuqishem politik në Amerikë, keshtu qe  ideja e Bekimit u tingllonte  pakëz e vonuar. Mëgjithëkëtë, kjo dëshmon për interesimin e Bekimit për t’u futur edhe në rrjedhat politika shqiptare të viteve te 90-ta.

         Këto role të panjohura, të refuzuara ose të parealizuara të Bekimit,  bëjnë vetem një faqe të vogël nëantologjinë e shumë roleve të mëdha e të mrekullueshme që Bekim Fehmiu realizoi gjatë karierës se bujshme filmike. Koha që po rrjedhë  po e dëshmon madhështinë e tij, sepse akoma asnjë aktor shqiptar as ballkanik, nuk ka arrijtë të realizoi në periudhën kohore të jetës së Bekimit,  në numer as cilësi, opusin artistik te Bekimit. Duhet theksuar fakti, qe Bekimi ishte i pari dhe i vetmi aktor nga nje vend komunist që hyri nëHolivud në kohen e Murit te fuqishem, jo të Berlinit, por edhe të Atlantikut. Ai theu murin e ndarjes kulturore Lindje-Perendim. Hyri në kohën kur në Holivud akoma funksiononte fshisa nga  ’kampanja e Mekartizmit’, sipas të cilës, cdo aktorë që dyshohej për lidhje më komunizmin, bojkotohej, denigrohej, largohej ose arrestohej. Kjo atmosferë e krijuar e gjuetisë mbi të kuqet e dyshuar, i detyroi të largohen nga Holivudi edhe aktor legjendar sic ishte Qarli Qaplin. Këto rrethana bënë qe edhe identiteti shqiptar i Xhim Belushit tëmbetej gjatë kohë -  sekret. Në ato vite, akoma nuk dihej qe Belushi kishte  origjinë shqiptare. Bota ishte në luftë të ftoftë, e Holivudi akoma ne luftë të nxehtë  - me vetveten. Ndaj dyertë e bojkotit e prisnin gadi cdo talent qe vinte nga Europa Lindore.

Nën këtë mjegull politike, Bekim Fehmiu, arrijti ne Holivud dhe u radhitë ne ekran, përkrahë  legjendave holivudiane të viteve te 70-ta. Ai nuk ishte pjesë e kinematografisë shqiptare, sepse lindi e u ngritë para se ajo të formohej, mirëpo, na bëri ne, pjesë te kinematografisë europiane e botërore më punën e tij

Hys  SHKRELI

Para çlirimit të Kosovës

Nufri Lekaj, është një nga protagonistët më të spikatur të ish-emigracionit politik shqiptar. Rrjedh nga një familje rugovase, përkatësisht nga vëllazëria e Lekajve-Muriqi (pasardhësit e Lekë-Gjekës) nga fshati koshutan i Rugovës. Në vitin 1978, gjatë kohës kur ishte nxënës i shkollës së mesme në Pejë, kyçet nëLëvizjen Revolucionare për Çlirimin e Kosovës. Fillimisht angazhohet si simpatizant i grupeve ilegale, duke lexuar dhe shpërndarë literaturë ilegale, e si frymëzues kishte Isa Demajn dhe bashkëveprimtarët e tij. Ka qenë pjesëmarrës i demonstratave të vitit 1981, dhe i burgosur politik, i dënuar me 5.5 vite burg. Në fillim të vitit 1987 detyrohet të arratiset nga Kosova, për shkak të ngritjes së aktpadisë për burgosjen e dytë. Ka qenë pjesëmarrës i mbledhjes së parë dhe të dytë të përgjithshme të organizatës Lëvizja Popullore për Republikën e Kosovës (LPK-s) dhe ish-anëtar i këshillit të përgjithshëm të LPK-s. Gjithashtu i angazhuar prej vitit 1987, në organizimin dhe koordinimin e veprimtarisë së LPK-s, në Skandinavi.

Në vitin 1988 angazhohet me punë disa mujore në Londër, për regjistrimin e disa qindra të burgosurve politik shqiptar në regjistrin qendror në Amnesty International në Londër. Amnesty International i regjistronte këta të burgosur, por nuk i klasifikonte si “të burgosur të ndërgjegjes”. Nufriu arrin të vërteton praktikën e “akuzave” serbe, dhe të “dënimeve”, ku del në pah se dënimet ishin “politike” e jo “subversivo – armiqësore”. Kjo ndikoi që mbi 300 të burgosur të kohës nga numri i madh i të burgosurve në listat e Amnesty International të adaptohen si të “burgosur të ndërgjegjes”. Gjatë qëndrimit në Londër ka pasur rastin të takoj edhe personalitete me ndikim politiko-shoqëror në Britaninë e Madhe, dhe ti njoftojë për situatën dhe kërkesat e shqiptarëve në ish-Jugosllavi.

Në vjeshtën e vitit 1988, emërohet drejtues i Grupit për Ballkanin në Komitetin Norvegjez të Helsinkit, dhe angazhohet veçanërisht për mbledhjen sistematike të informacionit (për dhunën e pushtetit serbo-jugosllav në viset shqiptare në ish-Jugosllavi), për të informuar Federatën Ndërkombëtare të Helsinkit në lidhje me situatën e shqiptarëve në ish-Jugosllavi, dhe rregullisht merr pjesë në konferenca ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, duke e luajtur edhe një rrol të rëndësishëm diplomatik për çështjen e Kosovës. Bashkëpunëtorja e tij e ngushtë, znj. Berit Backer, përveç tjerash, ka qenë koordinatore në mes Grupit për Ballkanin në Komitetin Norvegjez të Helsinkit dhe Federatës Ndërkombëtare të Helsinkit, në kuadër të PROCESIT TË HELSINKIT.

Nufri Lekaj në bashkëpunim me znj. Berit Backer, në vitin 1988 e organizojnë udhëtimin për në Kosovë të një gazetares hulumtuese norvegjeze, për të bërë intervista me aktivistë të ilegales dhe të tjerë në lidhje me grevat e minatorëve, dhe në lidhje me situatën e përgjithshme politike në Kosovë. Gazetares norvegjeze në Kosovë, ju organizua pritja/qëndrimi në mënyrë ilegale nga babai i Nufriut, Rexhep Ujkan Lekaj dhe bashkëfamiljarët tjerë. Rexhep Ujkan Lekaj ka qenë luftëtarë dhe i plagosur gjatë luftës së dytë botërore (LDB) në kuadër të Forcave Vullnetare Shqiptare të udhëhequra nga bajraktari i Rugovës, Sak Fazlia – Muriqi.  Pas LDB, Regjep Ujkan Lekaj persekutohet dhe diferencohet nga regjimi autoritar-titist.

Grupi për Ballkanin, në kuadër të aktiviteteve (pas një periudhe të lobimit) ka iniciuar dhe ka ndihmuar që të udhëton për në Kosovë (para shembjes së murit të Berlinit) një delegacion i ekspertëve të Federatës së Helsinkit dhe Helsinki Watch-Amerikan (Human Rights Watch), për ta vëzhguar gjendjen e të Drejtave të Njeriut.  Rrjedhimisht, delegacioni i përbërë nga ekspertët e Federatës së Helsinkit dhe Helsinki Watch Amerikan (i orientuar, i ndihmuar dhe i shoqëruar për në Kosovë nga znj. Berit Backer) udhëtoi për në Kosovë në shtator të vitit 1989, e pas vëzhgimit të situatës në Kosovë, në mars 1990 u botua raporti i parë për situatën në Kosovë nga ky delegacion, me titull “Crisis in Kosovo” (Kriza në Kosovë). Në vazhdën e kësaj veprimtarie, Grupi për Ballkanin në bashkëpunim me z. Gazmend Pula, ndihmoj themelimin e Komitetit të Helsinkit në Prishtinë, dhe më pastaj ndihmoj edhe Këshillin për të Drejtat dhe Liritë e Njeriut në Prishtinë, që udhëhiqej nga z. Adem Demaçi, duke e organizuar edhe ndihmën konkrete materiale për të burgosurit politikë në Kosovë, të cilët kanë qenë në një gjendje tepër të vështirë në këtë kohë.

Në vazhdën e përpjekjeve të diplomacisë jo-formale të Kosovës, në kuadër të LPK-s, në fillim të vitit 1989,  Nufri Lekaj e takon personalisht diplomatin e shquar norvegjez z. Johan Jørgen Hølst (i cili kishte një ndikim të madh në diplomacinë ndërkombëtare, dhe i cili është i mirënjohur edhe ndërkombëtarisht për arsye se, në cilësinë e ministrit të Jashtëm të Norvegjisë, ka pasur rol vendimtar për Marrëveshjen e Oslos të vitit 1993, e cila marrëveshje përfaqëson një përparim të rëndësishëm në negociatat mes Palestinës dhe Izraelit). Zotëri Hølstinin e njofton detajisht për situatën në Kosovë duke argumentuar edhe për kërkesën Kosova Republikë, tek i cili gjen edhe mirëkuptim.

Grupi për Ballkanin i Komitetit Norvegjez të Helsinkit, në vazhdën e veprimtarisë së vet, në kuadër të PROCESIT TË HELSINKIT, ka organizuar vizitën e delegacionit të parë të Kosovës, në krye me Ibrahim Rugoven, në botën perëndimore, pas pluralizmit politik në ish-Jugosllavi.  Nufri Lekaj ishte edhe vet pjesë e këtij delegacioni. Znj. Berit Backer e ka dhënë kontributin e veçantë për këtë vizitë të parë zyrtare dhe historike të delegacionit të Kosovës në shtetet perëndimore, përkatësisht në Norvegji dhe me nisje nga Norvegjia në shtetet e tjera perëndimore. Ngaqë  znj. Backer është përkujdesur veçanërisht që, nëpërmjet realizimit të vizitës zyrtare të delegacionit të Kosovës në Qeverinë Norvegjeze, dhe nëpërmes kontakteve të saja me strukturat e KSBE-s, t’i hapen dyert delegacionit të Kosovës edhe nga qeveritë, partitë dhe strukturat tjera perëndimore, me qëllim të faktorizimit të Kosovës në bashkëveprimin ndërkombëtar. Gjithashtu në kuadër të organizimit të vizitave lobiste në Evropë me nisje nga Oslo, Grupi për Ballkanin i Komitetit Norvegjez të Helsinkit, përveç tjerash, ka organizuar edhe vizitën e delegacionit të Kuvendit të Kosovës menjëherë pas shpalljes së Deklaratës për Kosovën Republikë me 2 Korrik 1990 (z. Bujar Gjyrgjeala, z. Skënder Skënderi, z. Muharem Shabani), dhe poashtu ka ndihmuar për promovimin e lidhjes shqiptaro-amerikane në Evropë në kuadër të “PROCESIT TË HELSINKIT”, duke organizuar edhe konferencën në Komitetin Norvegjez të Helsinkit, për z. Josef Diogardin, z. Osman Osmanin, z. Mehdi Hajdarin etj.

Në tetor 1990, në cilësinë e veprimtarit të mirënjohur për të Drejtat e Njeriut në kuadër të PROCESIT TË HELSINKIT, Nufri Lekaj, ftohet dhe merr pjesë, në mbledhjen themeluese të Asamblesë Qytetare të Helsinkit në Pragë, e cila mbledhje ishte e sponsorizuar nga një ndër iniciuesit e saj, z. Vaclav Havel. Me këtë rast (gjatë kësaj mbledhje), Nufriu mban edhe një fjalim për Kosovën.

Pas iniciativës dhe angazhimit lobist të Nufri Lekës në Komitetin Norvegjez të Helsinkit, por edhe sqarimit të perspektivës politike për çështjen e shqiptarëve në ish-Jugosllavi. Në mbledhjen vjetore të Komitetit Norvegjez të Helsinkit, mbajtur në godinën e parlamentit norvegjez më 19.3.1991, sekretari gjeneral i Komitetit Norvegjez të Helsinkit, z. Bjørn Catto Funnemark, propozon dhe unanimisht aprovohet si një nga pikat e “këshillimit” të politikës së jashtme norvegjeze: “Kosova Republikë është zgjidhja më e mirë e problemeve serioze e të Drejtave të Njeriut në Jugosllavi”. Ky amendamentin nga ana e një organizate gjysmë-shtetërorë, mund të thuhet se ishte rasti i parë kur bëhet propozimi për zgjidhje politike dhe një forcim i ndikimit lobist dhe i diplomacisë jo-formale të Kosovës në Norvegji dhe në përgjithësi në Skandinavi.

Në vazhdën e angazhimit diplomatik dhe lobist për Kosovën, në vitin 1992, prej 17 deri më 20 shtator, në Veronë (Itali), Nufri Lekaj merr pjesë në konferencën “Forumi për Paqe dhe Pajtim në ish-Jugosllavi”. Gjatë kësaj konference, në kuadër të delegacionit skandinav, në një darkë joformale, takohet me udhëheqësin e kësaj konference z. Alexander Langer (anëtar i Parlamentit Evropian dhe president i Grupit Greens/EFFA në Parlamentin Evropian), të cilit i argumenton për kërkesën Kosova Republikë si zgjidhje kompromisi dhe si zgjidhje që shërben për paqen në Ballkan, tek i cili gjen edhe mirëkuptim.

Në cilësinë e koordinatorit të projektit Action Norway Albania (Akcioni Norevgji – Shqipëri), projekt i sponsorizuar nga Ministria e Jashtme Norvegjeze në periudhën 1990 -1995, së bashku me znj. Berit Backer (drejtuesen e këtij projekti), fillimisht realizojnë ndihmat emergjente nga Ministria e Jashtme e Norvegjisë për në Shqipëri. Etablojnë OJQ-n e parë në Shqipëri, përkatësisht Qendrën për të Drejtat e Njeriut dhe për Rehabilitimin e të Përndjekurve Politikë nga Regjimi Totalitar, si bërthamën e parë nga jashtë për të Drejtat e Njeriut dhe Demokratizim në Shqipëri, dhe në vazhdën e këtij projekti ndihmojnë që Shqipëria të marrë pjesë në takimin e ekspertëve të KSBE-së. Ndihmojnë themelimin e Komitetit të Helsinkit në Shqipëri, dhe gjithashtu ndihmojnë për implementimin e mësimit për të Drejtat e Njeriut në shkollat shqiptare nëpërmes Qendrës për të Drejtat e Njeriut në Tiranë. Rehabilitimi i të përndjekurve politikë nga sistemi totalitar ka përfshirë studimin për çështjet e tyre dhe regjistrimin e kushteve të tyre jetësore. Si ish i burgosur politik, Nufriu tregon solidaritet për t’i ndihmuar ish të burgosurit politikë në Shqipëri, merr pjesë edhe në grevën e të ish-burgosurve politik në Tiranë në vitin 1991.

Në periudhën 1995-1997, ka qenë bashkëpunëtor i jashtëm i radiotelevizionit norvegjez (NRK), nga i cili angazhim u pushua, për shkak të deklaratës së tij publike (me 9 dhjetor 1997), në përkrahje të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës-UÇK-s, njëherësh deklarata e parë publike në diasporën shqiptare në përkrahje të UÇK-s (menjëherë pas paraqitjes publike të UÇK-s në Kosovë, me 28. Nëntor 1997). Në periudhën 1998-1999 ka qenë përfaqësues politik i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për Skandinavi, dhe njëkohësisht zëdhënës i Bashkësisë Shqiptare në Norvegji. Në periudhën 1999-2000 ka qenë përfaqësues diplomatik i Qeverisë së Përkohshme të Kosovës në Norvegji.

                                                   Shkollimi, përvoja hulumtuese dhe mirënjohjet

Ka studiuar elektroteknikën në Universitetin e Prishtinës, shkencat sociale në Universitetin e Oslos, gazetarin në shkollën e lartë të gazetarisë në Oslo, është përkthyes i autorizuar nga shteti norvegjez, dhe ka përvojë hulumtuese, përveç tjerash: Është bashkautor i raportit hulumtues në periudhën 1987-1988, të shkruar enkas për qeveritë e shteteve Skandinave, i titulluar “Straff og Politikk i Kosova” (Politika dhe Dënimet në Kosovë).Gjatë periudhës 1989-1990 ka qenë konsulent në Drejtorinë e Emigracionit në Norvegji, dhe njëkohësisht bashkautor i raportit hulumtues “Har alle forstått?” (A e kanë kuptuar të gjithë?) në lidhje me situatën e azilkërkuesve në Norvegji, ky raport është shkruar me porosi të Ministrisë së Pushtetit Lokal në Norvegji. Poashtu është bashkautor i raportit hulumtues për situatën e ish të përndjekurve politik në Shqipëri etj.

Për veprimtarinë e tij, është mirënjohur, përveç tjerash: Në shtator të vitit 1991, me propozim të Komitetit Norvegjez të Helsinkit, është ftuar së bashku me bashkëveprimtarin e tij, z. Ole Drolsum, në darkën solemne (në Kështjellën e Oslos) të organizuar nga ish kryeministrja e Norvegjisë, znj. Gro Harlem Brundtland, ku ishin të ftuar (pjesëmarrës) edhe një numër i konsiderueshëm i ekspertëve ndërkombëtarë, si shenjë mirënjohje për të pranishmit për kontributin e tyre për të Drejtat e Njeriut në plan global. Në shtator të vitit 1999 i ndahet mirënjohja për kontribut të veçantë për çlirimin e Kosovës nga Qeveria e Përkohshme e Kosovës, përkatësisht nga Ministria e Mbrojtjes. Pas propozimit të Shoqatës së Gazetarëve Profesionistë në Norvegji (me arsyetimin se ka pasur rol të rëndësishëm në krijimin e opinioneve për dhjetëvjeçarin e fundit) në vitin 2001 i ndahet mirënjohje nga Organizata Ndërkombëtare Who’s Who për Profesionalistët për vitin 2000. Në vitin 2015 është shpallur veteran i UÇK-s (njësitë vartëse të Shtabit të Përgjithshëm).

                                                       Pas çlirimit të Kosovës

Pas çlirimit të Kosovës, përkatësisht prej vitit 2000, aktiviteti politiko-diplomatik i Nufri Lekës ndryshon si për nga rëndësia ashtu edhe për nga pesha dhe intensiteti, krahasuar me aktivitetin e tij politiko-diplomatik të viteve të ’80-’90-ta, por kjo nuk nënkupton se ka qenë krejtësisht pasiv. Duke pasur parasysh se Kosova ende nuk ishte e pavarur, Nufri Lekaj vendos në vitin 2001 që sadopak të vetë-riorganizohet në kuadër të Zyrës së Kosovës në Norvegji, duke e regjistruar si Zyrë Interesi e Kosovës me emrin “Kosova Office in Norway”, por pa legjitimitet nga institucionet e Kosovës: si aktivitet vullnetar në mbrojtje të vlerave çlirimtare të UÇK-s, dhe për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga shtetet nordike. “Kosova Office in Norway” nuk e kishte forcën e duhur, sepse nuk e kishte legjitimitetin institucional të Kosovës  por, megjithatë, u përshëndet nga kryeministri norvegjez z. Kjel Magne Bondevik nëpërmes letrës së tij dërguar kësaj zyre më 29 tetor 2001.

Gjatë luftës në Maqedoni në vitin 2001, Nufri Lekaj ka përkrahur publikisht në mediat televizive dhe në shtypin norvegjez, kryengritjen e armatosur të shqiptarëve – Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare (UÇK-n) në Maqedoni, duke argumentuar se pas përpjekjeve të gjata dhe të dështuara të shqiptarëve në Maqedoni, që t’i arrijnë të drejtat e tyre nëpërmes mjeteve politike, kjo luftë kishte legjitimitet si mjet i fundit për t’u arritur të drejtat e shqiptarëve në Maqedoni. Njëkohësisht (me bashkëveprimtarët e tij) duke i rivën në funksion strukturat e Bashkësisë Shqiptare në Norvegji, ka kontribuar për grumbullimin e mjeteve financiare dhe për mobilizim e njerëzve për të mbështetur Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare (UÇK-n) në viset shqiptare në Maqedoni, po ashtu edhe Ushtrinë Çlirimtare për Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc (UÇPMB-n).

Pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 (dhe njohjes së pavarësisë së Kosovës nga shtetet nordike), Nufri Lekaj deklaron se Zyra e Kosovës në Norvegji mbyllet, sepse e ka përfunduar misionin e vet, rrjedhimisht Nufri Lekaj e përmbyllë veprimtarinë e tij patriotike 30 vjeçare (1978-2008). Megjithëkëtë, për të mos i ikur ndonjë përgjegjësie për Kosovën, e njofton Ministrinë e Jashtme të Kosovës (nëpërmes një letre) se poqëse kanë nevojë dhe poqëse e shohin të arsyeshme, është në dispozicion të kryej çfarëdo shërbimi diplomatik për Kosovën, pa pagesë.  Nufri Lekaj, vazhdon të ushtrojë profesionin e përkthyesit të autorizuar nga shteti norvegjez, në të cilin profesion ka përvojë mbi 25 vjeçare.

Kjo biografi e shkurtër është e bazuar në librin e bazuar në dokumente: POLITIKA NORDIKE DHE NJË RRËFIM I NUFRI  R. LEKËS PËR VEPRIMTARINË E TIJ NË KUADËR TË LPK-s. Të interesuarit mund ta lexojnë versionin elektronik të këtij libri, në nyjën në vijim:

http://www.pashtriku.org/ngarkimet/dokumentet/Politika-nordike%20-%20LPK.pdf

PS.  Meqë libri i z. Nufri Lekës, është i bazuar në dokumente dhe i iniciuar nga Revista Drini në kuadër të gazetarisë hulumtuese. Rrjedhimisht kjo biografi e shkurtër e z. Nufri Lekës botohet ekskluzivisht në Revistën Drini.

Nga Arif Ejupi

Sikurse viteve të kaluara edhe sivjet Shoqata Atdhetare “Zhegra” me seli në Gjenevë të Zvicrës,ka organizuar Manifestimin tradicional “ Ditët e Agimit.”

Kjo akademi përkujtimore kushtuar ekspertit ushtarak , piktorit dhe poetit, Agim Ramadani,dhe njëqindekatërmbëdhjetë heronjve të tjerë të rënë në Betejën e lavdishme të Koshares, ka nisur me intonimin e himnit tonë nacional ,ku me qëndrimin gatitu të pranishmit kanë nderuar të gjithë të rënët për liri e mëvetësi të Kosovës.

Pastaj bashkëshortët Shpejtim e Afërditë Krasniqi , konferencierë të këtij solemniteti kanë bërë prezantimin e mysafirëve , duke kumtuar në të njëjtën kohë edhe pikat kryesore të programit. Rrjedhën e ngjarjeve të zhvilluara në Betejën e lavdishme të Koshares para mërgimtarëve tanë të shumtë nëpërmjet dhimbjes dhe krenarisë në vija të përgjithshme e ka shtjelluar zoti Anton Çuni pjesëmarrës në shembjen e kufirit të dhunshëm shqiptaro-shqiptar.

Ai duke përshkruar qëndresën , vetëmohimin e mbi të gjitha guximin e bashkëluftëtarëve tha: Ishim me fat që në ballë të Brigadës,kishim eprorin Agim Ramadani,largpamës dhe të zhdërvjelltë i cili në mënyrë përfekte së bashku me oficerët e ekipit komandues të Brigadës sonë realizoi planin për rrënimin e murit ndarës me shtetin amë.

Të gjithë e dinim që Serbia posedonte të gjitha llojet e armatimit të rëndë dhe se në krye të ushtrisë së saj qëndronin gjeneralë e kapitenë me përvojë të gjatë në armatën e ish-Jugosllavisë.

Mirëpo ky fakt nuk na frikonte fare, e dinim edhe të vërtetën tjetër që në njësitet serbe kishte të përfshirë edhe mercenarë rusë ,por ne nuk u zmbrapsem nga synimet tona për asnjë çast ngaqë luftën e kishim filluar nën betimin Liri o vdekje !
Po ashtu gjatë fjalës së tij Z. Çuni tha : Agimi ishte unikat dhe qëndronte mbi të gjithë, ngase betimin ndaj atdheut e kishte bërë qysh herët edhe nëpërmjet këtyre vargjeve:

Mu shterrshin sytë nëse pushoj
Lirinë tënde me ëndërrue
Mallkue qoftë gjaku im
Nëse m’vrasin pa luftue.

Ai në punimin e tij “Agimi i Lirisë” foli për Agim Ramadanin, poet, piktor, ushtarak, kryengritës dhe liberator. Me emocion por ballëndritur përshëndeti familjen Ramadani, dhe të gjitha familjet e dëshmorëve të rënë në Betejën e Koshares.

Rrëfimet e Zotit Anton Çuni, aktualisht deputet i Kuvendit të Republikës së Kosovës, nga radhët e LDK-së ,ishin plotësisht në përputhje me xhirimet e bëra gjatë luftës.
Heroizmi i djemve tanë është parë edhe në dokumentarin e shfaqur vitin që shkoi”Kosharja dritë që s’ shuhet kurrë” Me të përfunduar diskutimin e tij Z. Çuni në podium e ka ftuar z. Agim Sherifi, të cilin e ka falënderuar nga zemra për organizimin e këtyre akademive të çdovjetshme përkujtimore.

Fjalë rasti ka mbajtur edhe Feriz Tërshnjeva bashkëluftëtar i Agim Ramadanit, dhe i njëqindekatërmbëdhjetë të rënëve të tjerë në Betejën e Koshares. Ai në këtë manifestim kishte ardhur nga pjesa tjetër e Atdheut- Tropoja. Z. Tërshnjeva para se të niste kujtimet e tij nga lufta në Koshare, me përkulje puthi flamurin tonë kombëtar me shqiponjën dykrenore.

Pastaj lexoi materialin e përgatitur duke sjell para të pranishmëve kujtime nga Beteja e lavdishme e Koshares.

Ai çmoi përpjekjet e të gjithë pjesëmarrësve të kësaj beteje e posaçërisht vizionin e kryeprisit Agim Ramadani, të cilin e quajti si njeriu që bashkoi rrënjët e shkapërderdhura të trungut ilir.

Tubimin e sotëm e ka përshëndetur edhe Zoti Ramadan Avdiu, konsull i përgjithshëm i Republikës së Kosovës në Gjenevë.

Avdiu, ka vlerësuar lartë kontributin e të gjithë të rënëve në rezistencë,paharruar edhe ballafaqimin fytafytas me armikun të familjes Jashari, të Afrim Zhitisë, Fahri Fazliut , Fadil Vatës, Zahir, Pajazit, Hakif Zejnullahut, Edmond Hoxhës, Fehmi e Xhevë Lladrovcit, dhe të dhjetëra heronjve të tjerë.

Pjesa artistike e këtij jubileu ka qenë mjaft e pasur falë kombinimit të shkëlqyer të grupeve dhe shoqërive artistike të diasporës me artistë e këngëtarë të dalluar nga Kosova.

Aktori, poeti dhe lahutari i njohur rugovas Çun Lajçi , me zërin e tij prej baritoni para shikuesve shpalosi monologun “Dua me fol” nëpërmjet të cilit ngriti në piedestal guximin dhe sakrificën e Agim Ramadanit, Sali Çekut, e shokëve të tyre.

Kurse nga thellësia e shpirtit mallkoi të gjitha ata që për interesa personale dhe klanore po tradhtojnë interesin kombëtar duke rrudhur territorin e Kosovës, dhe duke u krijuar favore fqinjëve tanë sllavë, të cilët nuk na ndanë zullumin për gjatë një shekulli.

Martirëve të rënë në frontet e luftës në Kosovë, Maqedoni e Preshevë, këngë lavdie u këndoi edhe këngëtari i shquar Arian Agushi i njohur si Gold AG.

Zëri i tij i ëmbël dhe këngët në rimë e plot gjallëri e mbajtën gjatë gjithë kohës në këmbë publikun e shumtë.

Ndërkaq në krye të valles si zakonisht u gjend Ansambli i Këngëve dhe Valleve “Gëzuar” nga Gjeneva.

Edhe kësaj here ky ansambël përformoi me mjeshtri të rrallë mozaik vallesh nga të gjitha trevat shqiptare .Edhe pse ende të njoma në moshë, vajzat valltare të këtij ansambli demonstruan vlera të mirëfillta në artin e vallëzimit, për çfarë nga publiku u duartrokitën gjatë.

Plot gjallëri në skenë u shfaqen edhe solistë e valltarë të Shoqërisë Kulturore Artistike “Teuta”nga Llozana.

Po aq ambicioz e me prirje në artin e valles u treguan edhe të rinjtë e “Rinia Contact” të Gjenevës. Kurse hapësira lënë këngës popullore u plotësua me këngë të bukura atdhetare interpretuar nga Hidajete Miftari, Afërditë e Shpejtim Krasniqi, Ardian Dema, Kudret Rrustemi, dhe Albion Rexha.

Vogëlushi Rexha edhe pse vetëm 10 vjeç me qëndrimin dhe lëvizjet prej artisti dhe me tonin e përcjell në nota pentagrami shkrepi shkëndijat e para të talentit të tij,duke na bërë të sigurt se në të ardhmen mund të bëhet emër i dëgjuar i fushës së muzikës.

Ndërkaq adhuruesit e këngës folklorike i argëtoi grupi “Rapsodët” nga Gjeneva, i cili u këndoi me mjaft origjinalitet djemve trima e të pamposhtur të Betejës së Koshares.

Organizatorët e këtij përvjetori nga dëshira që çdo gjë të jetë e realizuar ashtu siç edhe meritojnë këta njëqindekatërmbëdhjetë martirë kanë vendosur në krye të sallës flamuj kombëtar në të cilët janë qëndisur emrat e të gjithë heronjve të rënë në Betejën e lavdishme të Koshares.

Për të gjetur analogji me shpirt bardhësinë dhe pastërtinë e këtyre bijve më të mirë të popullit tonë udhëheqësit e Shoqatës Atdhetare “Zhegra” nga Gjeneva për shumicën e pjesëmarrësve kanë shpërndarë trëndafil të bardhë .

Këta trëndafil simbolizojnë unitetin e treguar të këtyre trimave të cilët me heroizmin e tyre të bardhë turpëruan oficerë e ushtarë paranoik të regjimit të Milosheviqit.

Kjo fitore mbi forcat serbe në popull njihet edhe si fitorja që bashkoi njëherë e përgjithmonë Atdheun tonë të ndarë deri vonë në dysh.

Në kujtim të heroit Ramadani, këtë vit është organizuar edhe një turnir futbolli.
Skuadrat e renditura në tri vendet e para janë shpërblyer me kupa dhe mirënjohje.
Ato i ka ndarë boksieri ynë i famshëm Erzen Rrustemi, i cili prejvitesh jeton dhe vepron në Zvicër.

Në fund të këtij jubileu të rëndësishëm të gjithë pjesëmarrësit i ka përshëndetur z. Bekim Ramadani,vëlla i heroit Agim Ramadani.
Ai, në mënyrë të veçantë ka falënderuar Shoqatën Atdhetare“Zhegra”nga Gjeneva, e cila nëpërmjet organizimit të akademive të përvjetshme përkujtimore po e mban të gjallë kujtimin dhe respektin e thellë ndaj Agim Ramadanit, dhe dëshmorëve të tjerë që u flijuan për liri e bashkim të trojeve shqiptare.

ARIF EJUPI

Nga Kolec Traboini

Kemi shkruar kohët e fundit  për aktoren e parë femër të Turqisë Halida Molla shqiptare e lindur në Shkodër,  e njohur edhe me emrin skenik Halide Piskin, për aktorin e madh turk Halit Ergenc, i deklaruar me origjinë shqiptare nga nëna. Edhe një tjetër aktor i madh bën një deklaratë të tillë publike nëpërmjet një bisede televizive në CNN Turk në vitin 2010. Kjo intervistë e regjistruar gjendet në You Tube dhe mund të shihet nga gjithkush, (pjesa e parë, minuta  3:24 në gjuhën turke).  Ky është Kivanç Tatlituğ, i lindur në Adana më  27 Tetor 1983, një aktor i ri shumë i suksesshëm në Turqi por edhe shumë i njohur në Europë. Babai i tij është shqiptar nga Prishtina e Kosovës ndërsa nënën e ka nga Adanaja.

Familja e tij është marrë në Adana me furrtari afro 100 vjet. Ai ka mbaruar shkollën e mesme private dhe ishte i shkëlqyer në basketboll. Pas sëmundjes së babait në 1997, familja u shpërngul në Stamboll për trajtime mjekësorë. Në Stamboll Kivanç  ka vazhduar Universitetin e Bosforit, dhe u përfshi në ekipin “Fenerbaçe”  për një vit. Në vazhdim për një vit e gjysmë u aktivizua në klubin “Beshiktash” si lojtar amator basketbolli.  Por e ndërpreu sportin pas një dëmtimi.

Në vitin 2002 mori pjesë në konkurrimin “Modeli më i mirë në Turqi” dhe u klasifikua numri një, pra fitues i konkursit dhe si i tillë kishte të drejtën e konkurrimin për  “Modeli më i mirë në botë”, që u zhvillua në Paris ku ai doli më i miri dhe zuri vendin e parë. Ky ishte një sukses i madh ndaj vendosi të qëndronte në Paris në ndjekje të karrierës si model për një vit e gjysmë. U kthye  në Turqi ku i afruan për të luajtur në filma televiziv. Kështu nis veprimtarinë artistike tashmë si aktor. Në vitin 2005 debuton në filmin “Gumuş” (2005), e në vazhdim “Meneksheja dhe Halili” 2007, 2008 , “Ezel” filma të cilat janë shfaqur nga stacionet televizive shqiptare dhe nga artdashësit tanë janë të njohur. Është fitues i dy çmimeve të mëdha për lojën aktoriale në filma: “Golden Butterfly Award for Best Actor” 2009, të njëjtin çmim e ka fituar për lojën si aktor në vitin 2012. Në media ende shkruhet për lidhjen e Kivanç Tatlituğ me modelen dhe aktoren turke Azra Akin, e cila në vitin 2002 u shpall Miss Bota. Por kjo lidhje, të cilën shumë fansa të tyre e konsideronin bashkimi i një princi e një princeshe u prish në vitin 2008. Kivanaç u njoh në Paris me stilisten Başak Dizer qysh në vitin 2013, lidhje që më 19 shkurt 2016 çoi në martesën e tyre në ambasadën turke në Paris.

Ai është konsideruar Brad Pitti i Mesdheut dhe është vlerësuar si mashkulli më i bukur i Turqisë në kohën e sotme nga gazeta e përditshme “Hyrrjet” në vitin 2009. Kıvanç Tatlıtuğ e kishte mbajtur jashtë vëmendjes së shtypit dhe medias familjen e tij prindërore. Asgjë nuk shkruhej për ta. Por në intervistën e tij të vitit 2010 në CNN Turk, kur gazetarja e pyeti se cilin nga prindërit i ke me origjinë shqiptar ai u përgjigj se  babai im është shqiptar nga Prishtina. Ky fakt  ka qenë i panjohur deri atëherë. Fansat e tij do të mësonin më shumë rreth familjes me rastin e martesës se vëllait të vet të madh Cem Tatlituğ dhe media do të botonte me këtë rast fotografinë e familjes se aktorit të madh me vëllain, nusen e tij, nënën e babain.

Por ajo çfarë tërhoqi më shumë vëmendjen ishte motra e tij Melisa Tatlıtuğ. Në foton që e shoqërojmë shkrimin vihet re se ndërsa vëllai Cem i ngjet nënës nga pamja, përkundrazi aktori Kıvanç i ngjet krejt babait të tij shqiptar dhe motra ka një ngjashmëri të madhe me vëllain aktor. Kjo bëri që shumë artdashës pasionantë  të kishin shpresën se edhe motra do të tërhiqte vëmendjen e producentëve të filmave për tu bërë dhe ajo një star në filma.

Melisa kishte marrë pjesë në një konkurim të Super Lady dhe pas kësaj filloi karrierën shumë premtuese si modele, por mbas martese ajo i dha fund pjesëmarrjes në veprimtari artistike.

Tashmë, pas kësaj njohje publike të origjinës shqiptare edhe të këtij aktori, i mbetët Ministrisë shqiptare të Kulturës që të organizojë një pritje për këtë aktorë të madh, bashkë me Halit Ergenc,  i cilët kanë krenarinë të thonë se janë me origjinë shqiptare nga Kosova, por mbase vetë Prishtinës i takon ky nder para së gjithash. Ne duhet ti afrojmë shqiptarët nëpër botë e jo të qëndrojmë të ftohtë e indiferentë ndaj tyre, sepse bjerrjet e mëdha janë fatale për kombet, aq më tepër në Turqi ku kemi rreth 15 deri në 20 milion shqiptarë. Nuk është shifër e zmadhuar, është një shifër të cilën qeveritarët turq, ani pse ruajnë në dukje një fare respekti për ne si komb, u mohojnë çdo të drejtë një komuniteti milionësh duke synuar që çdo ndjesi kombëtare e krenarie të prejardhjes tu shuhet.

Por rasti i një aktori të madh si Kivanç Tatlituğ na tregon se gjaku arbëror në damarët e shqiptarëve nëpër botë kurrë nuk humb, por ai pret rastin të shfaqet. Dhe ja ku u shfaq tek një prej aktorëve më simpatike në Europë, tiparet e të cilit na kujtojnë paraardhësit tanë ilire. Një bukuri e përshkruar nga sa e sa udhëtarë që kalonin nëpër trojet shqiptare nëpër shekuj e thoshnin se toka Arbërore ishte vendi i trimave por edhe i grave dhe burrave të hijshëm. Më vine parasysh në këtë çast fytyrat e Aleksandër Moisiut, Bekim Fehmiut, Irini Papës, Melina Merkurit, Halide Molles (Piskin) e tashme edhe Kivanç Tatlituğ-ut.

Le ta mbyllim me fjalët e aktorit më të madh të filmit në Turqi Halit Ergenc: “Më duhet të rrëfej që të parët e mi nga ana e nënës sime kanë ardhur në Turqi në periudhën osmane. Mund të them me plot gojën që edhe në damarët e mi ka gjak shqiptari. Unë dua të përshëndes gjithë Shqipërinë. Shpresoj që sa më shpejt të gjej mundësinë të vizitoj tokën shqiptare dhe të njihem me ju”.- përfundon Ergenc.

Siç shikohet, ata i mirëpresin këto njohje me rrënjët e tyre të vjetra arbërore, të cilat i bëjnë të ndjehen krenar. Atëherë në çfarë presim që zhargitemi duke harruar nëpër hapësirën ballkanike dhe më gjërë krahët e shqiponjës Arbërore dhe gjakun tonë të shprishur, siç thoshnin arbëreshët tanë të mëdhenj që përtej detit?! Kivanç Tatlituğ, nëna, nusja e vëllait Cem, vëllai, dhe babai, shqiptar nga Prishtina. Me gruan stilisten Başak Dizer Aktori Kivanç Tatlituğ me motrën Melisa Aktori Kivanç Tatlituğ.